So'z-gapning o'ziga xos g'ayrioddiy lug'aviy ma'noga egaligi. Bu xususiyat quyidagida namoyon bo'ladi: - So'z-gapning o'ziga xos g'ayrioddiy lug'aviy ma'noga egaligi. Bu xususiyat quyidagida namoyon bo'ladi:
- a) ma'no imkoniyati chegaralangan;
- b) grammatik shaklni talab qilmaydi;
- d) boshqa so'z bilan birikish qobiliyatidan mahrum;
- e) gapda bajara oladigan vazifasi cheklangan;
- 1) ma'noli qismga ajralmaydi.
- Shuning uchun ham bu tur leksemalar boshqa leksemalarga nisbatan g'ayrioddiy, biroq ma'no va vazifa jihatidan alohida barqaror til birligi hisoblanadi.
So'z-gap tasnifi. - So'z-gap tasnifi.
- So'z-gap o'z ichida bir necha ma'noviy guruhga ajraIadi:
- 1. Modal.
- 2. Undov.
- 3. Tasdiq jinkor.
- 4. Taklif jishora.
So'z-gapning sintaktik xususiyati. - So'z-gapning sintaktik xususiyati.
- So'z-gapning sintaktik xususiyati yuqorida ta'kidlaganimizdek, kesimlik qo'shimchasini qabul qilmasligi, bog'lama bilan birika olmasligida. So'z-gap ham undalma, sodda gap kabi kengaygan yoyiq holatda bo'lishi mumkin:
- I. Cho'lni o'zlashtirgan mardlarga ofarin. (A.Qah.).
- 2. Falakning dastidan dod! (Hamza.)
- 3. Barakalla sizga! Misollardan ko'rinib turganidek, so'z-gap faqat bitta so'zdan iborat bo'lmay, nutqda kengayish qobiliyatiga ham ega.
So'z-gapning yana bir sintaktik xususiyati - uning gap tarkibida alohida pozitsiyada turishi, ya'ni boshqa gap bo'laklari bilan bog'lanmasJigi va o'zi gap sifatida «yashay olishi», hamisha lisoniy alohidalikni saqlab qolishi bilan belgilanadi. - So'z-gapning yana bir sintaktik xususiyati - uning gap tarkibida alohida pozitsiyada turishi, ya'ni boshqa gap bo'laklari bilan bog'lanmasJigi va o'zi gap sifatida «yashay olishi», hamisha lisoniy alohidalikni saqlab qolishi bilan belgilanadi.
- Chunonchi, I. - Ertaga kelasizmi? - Albatta. (O'.Usm.). 2. - Yengil tortdingmi, qizim? - Shukur. (A.Qah.).
- So'z-gapda zamon va shaxs ma'nosi matnda muayyanlashadi. O'zbek tilida gap (kesimlik) zamon va shaxs ma'nosidan xoli bo'la olmaydi. Zero, so'z-gapda zamon va shaxs-son ma'nosining kontekstual aniqlanish xususiyati bu so'zning asosiy sintaktik xususiyati - kesimlik qo'shimchasini qabul qilmay gap bo'lib kela olishi bilan sharhlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |