+tdr 08 Investitsiya

1. Erkin savdo hududi. Uning doirasida qatnashuvchi mamlakatlar o‘zaro 
savdo to‘siqlarini bekor qiladi, lekin ularning har ikkalasi uchinchi mamlakatga 
nisbatan savdo to‘siqlarini buzmaydi. Bunday hududda qatnashuvchi mamlakatlar 
chegaralaridagi bojxona nazorati saqlab qolinishi kerak. Uning maqsadi qo‘shni 
qatnashchi mamlakatlarning sustroq bojxona to‘sig‘i orqali uchinchi mamlakatdan 
hududga kirib keluvchi import mollar uchun soliq undirish yoki uni taqiqlashdan 
iborat (bu qoida uchinchi mamlakatga mol eksport qilishga ham taalluqlidir). Bunga 
1960-yillarda tashkil topgan Yevropa erkin savdo uyushmasi (YeESU) misol bo‘la 
oladi. Unga 6 mamlakat birlashgan bo‘lib, uning asosiy vazifasi davlatlararo erkin 
savdoni yuritishdan iboratdir. YeESU integratsiyaning quyi shakli hisoblanadi, 

---

88 
chunki u muntazam kooperatsion aloqalarni bildirmaydi. MDH mamlakatlari 
o‘rtasidagi bitim erkin savdo zonasiga ikkinchi bir misoldir. O‘zbekiston erkin savdo 
o‘rtasida Ozarbayjon, Armaniston, Belorussiya, Qozog‘iston, Moldaviya, Rossiya va 
Ukraina bilan shartnomalar tuzgan. Bu shartnomalarga binoan tomonlar mazkur 
mamlakatlardan chiqariladigan va ularning hududiga olib kiriladigan tovarlardan 
bojxona to‘lovi olmaslik majburiyatini qabul qilgan. Shu asosida O‘zbekiston 
shartnoma tuzgan davlatlardan chiqariladigan va respublika hududiga olib kiriladigan 
tovarlardan boj olmaydi. 
2. Bojxonalar ittifoqi. Bunda qatnashchi mamlakatlar o‘zaro savdoda barcha 
cheklanishlarni bartaraf etibgina qolmay, tashqi savdo to‘siqlarining yagona tizimini 
ta’sis etadi. Bu bilan ichki chegaralarda bojxona xizmatini saqlash zaruratini soqit 
qiladi. Yevropa ittifoqi (YeI) bojxona ittifoqiga misoldir. Yevropa ittifoqiga 1958-
yilda asos solingan bo‘lib, 1993-yilga kelib u G‘arbiy Yevropadagi 12 mamlakatni 
birlashtirdi. Bu uyushmaninig asosiy vazifasi ishtirokchi mamlakatlar doirasida 
resurslar, tovarlar va xizmatlar harakatini milliy chegaradan xoli ravishda erkin 
ko‘chib yurishini ta’minlash, umumiy bozorni vujudga keltirish, bozor vositasida 
tovarlarni davlatlararo taqsimlab, aholi talab-ehtiyojini qondirishdir. YeI tarzida 
G‘arbiy Yevropa bojxona ittifoqining tuzilishi savdo integratsiyasi natijalarini amaliy 
baholash imkonini tug‘diradi. Dunyodagi eng atoqli iqtisodchilarning fikricha, YeI 
doirasidagi bojxona ittifoqi natijasida savdoning o‘sishi ko‘proq bo‘ladi. 
3. Umumiy bozor. Uning doirasidagi qatnashchilar savdodan tashqari ishlab 
chiqarish omillarining barchasini bemalol ko‘chirish (ishchi kuchi va sarmoya 
migratsiyasi) erkinligiga ham ega bo‘ldilar. Bunga yana o‘sha Yevropa iqtisodiy 
ittifoqi yoki Yevropa umumiy bozori misol bo‘la oladi. Uning hozirgi rasmiy nomi 
Yevropa Ittifoqidir.