Tema : Jumisshi kushi quni tusinigi hám oniń korsetkishleri sistemasi Reje : Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Miynet ónimdarlıǵı nátiyjesı formulası:


T-sarıplanǵan miynet q-nátiyjelık kórsetkish
Tiykarǵı rejelestırıletın ekonomikada bul kategoriya ornında tek miynet haqi kórsetkishinen paydalanılǵan. Sebebi sonda, miynetke haqı tólew jumıs haqini belgilewdiń oraylasqan sisteması boyınsha anıqlanǵan hám ámelde islep shıǵarıw nátiyjelerine baylanıslı bolmaǵan. Jumısshı kúshine qosımsha sarıplanıwlardıń (qarjılar) úlken bólegi bólistiriw tártibinde mámleket byudjeti arqalı ámelge asırılǵan. Bunda tek tolıqoy islegen jumısshı hám xizmetkerler esapqa alınǵan, yaǵnıy tolıqıw haqi yamasa keselligi, haqı tólenbeytuǵın demalısyoki basqa sebepler sebepli is haqı almaydıganlar esapqa alınbaǵan. Xalıqara Miynet SHólkemı tariypıne kóre, jumısshı kúshiniń qunı (yamasa jumısshı kúshin sarplaw qárejetleri) jumıs beretuǵınlardıń jumısshı kúshin saqlaw hám odan paydalanıwǵa baylanıslı sarp etiwleri summası bolıp tabıladıMiynetke haqı tólewdi úyreniw «Miynet statistikası»dıń eń úlken wazıypalarınan biri esaplanadı, sebebi miynet muǵdarı hám sapasına kóre, bir qıylı miynetke haqı tólewdegi úlken parıqlanıw xalıqtıń miynet mobilligi kusheytiwiniń úlken faktorı esaplanadı.
Tarif muǵdarına aymaqlıq faktor da tásir etedi. Is haqi úyrenilgende onıń ortasha dárejesı xalıqtıń bólek social -kásiplik tarifleri boyınsha aniqlanadi. Ol bir jumisshıǵa tuwrı keletúǵın hám basqada kisisaǵatına tuwrı keletúǵın esapta da anıqlanıwı múmkin. Birinshi jaǵdayda mıynet haqı tómendegi formula boyınsha esaplanadı:

Miynettıń jalpı ónimdarlıq kórsetkishlerı óz mazmunına kóre, qárejet birligine ónimniń islep shıǵarıw kórsetkishıne júdá jaqın hám ol tómendegı formula menen anıqlanadı.

2. Miynetke haqi tólew kórsetkishleri

Miynetke haqi tólewdi úyreniw «Miynet statistikası»dıń eń zárúrli wazıypalarınan biri esaplanadı, sebebi miynet muǵdarı hám sapasına kóre, birdey miynetke aqsha tólew degi saldamlı parıqlanıw xalıqtıń miynet mobilligi kusheytiwiniń zárúrli faktorı esaplanadı.Miynet haqi xalıqtıń pul hám natura ańlatpası daǵı barlıq dáramatları bolıp, ol ekonomikalıq iskerlik processinde payda boladı hám mıynet haqı, shay pulı hám basqalaroshqalarni óz ishine aladı. Mıynet haqı jallanba xızmetkerlerge, qaǵıydaǵa kóre, úzliksiz waqıt aralıǵinda islengen hám islenbegen waqıt ushın pul hám natura formasında tolıqnatuǵın xoshametlew bolıp tabıladı. Házirgi kúnde is haqısınıń dárejesi hám dinamikasın esapqa alıw ol yamasa bul formada ámelge asırılıwı múmkin. Biraq túrli dereklerde mıynet haqı tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar bir-birinen saldamlı parıq etedi: kárxanalar (jumıs beretuǵınlar ) dıń maǵlıwmatları eń joqarı esaplanadı ; social támiynat hám qamsızlandırıw shólkemleri (emlewxana kassaları, pensiya fondlari hám basqalaroshqalar) dıń maǵlıwmatları talay tómenlew; kásiplik awqamınıń maǵlıwmatları odan da tómenlew boladı. Sózsiz, kásiplik awqamlarınıń maǵlıwmatları kóbirek dárejede isenimli boladı.