Tema : Jumisshi kushi quni tusinigi hám oniń korsetkishleri sistemasi Reje : Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Tiykarǵı pensiya - mámleket tárepinen pensiya jasına etken barlıq puqaralar,
olardıń jumıs stajlarınan bunnan biyǵarez tolıqnatuǵın pensiya.
Qosımsha pensiya - muǵdarı xalıqtıń ekonomikalıq iskerliginde qatnasıw
etiwine tikkeley baylanıslı pensiya bolıp, ol tómendegi elementlerden quram tabadı :
- mıynet haqı dárejesine kóre mámleket pensiyasınan ;
- kárxanalardıń pensiya jobası boyınsha pensiyadan ;
- xızmetkerdiń jeke pensiya jobası boyınsha pensiyadan.
Mámleket pensiyası - mámleket tárepinen tek jalshılarǵa tiykarǵı pensiyadan tısqarı tolıqnatuǵın hám basqalarutun jumıs stajına ortasha esaplanǵan pensiyası.
Kárxana hám xızmetkerler pensiya jobaları boyınsha pensiya tólewleri tariypga
kóre, isbilermen hám xızmetkerler qarjları esabına ámelge asıriladı, onıń shegarası nızamshılıq tártibinde belgilenedi. Kárxanalar pensiya jobası boyınsha tolıqnatuǵın pensiya muǵdarı badallar muǵdarı hám olardı pensiya fondlariga investiöiyalash nátiyjelerine baylanıslı boladı. Kárxanalar daǵı pensiya fondlari isbilermen hám xızmetkerler qarjları esabına da tómendegishe shólkemlestiriledi : isbilermen salıqtı májburiy tártipte tóliydi.Bunnan tısqarı, xızmetker is haqısınıń basqa qamsızlandırıw shólkemlerine qálegen ajıratıwı múmkin. Pensiyanıń ulıwma muǵdarı sońı is haqısınıń muǵdarına baylanıslı boladı.
Ullı Britaniya daǵı pensiyaxo'rlarning derlik 90 procenti pensiyanı sońı mıynet haqına baylanıslı tárzde aladı. Sońı mıynet haqı is haqısınıń ortasha dárejesi bolıp, ekonomikanıń túrli tarmaqlarında túrli principler tiykarında anıqlanadı :

• 
  pensiyaǵa shıǵıw waqtındaǵı mıynet haqı boyınsha ;
  
• 
  aqırǵı jumıs jılı daǵı ortasha mıynet haqı boyınsha (qosimsha);
  
• 
  aqırǵı úsh jıldaǵı ortasha mıynet haqı boyınsha ;
  
• 
  aqırǵı on jıllıqtıń qálegen bes jılı daǵı ortasha mıynet haqı boyınsha.
  

³
Pensiyaxo'r opat etken táǵdirde onıń pensiyasın tikkeley miyrasxorı aladı.
Eger xızmetker pensiyaǵa chiqqunga shekem opat etse, miyrasxor tikkeley pensiyanı ol pensiyaǵa shıǵıwı kerek bolǵan waqıttan baslap alıw huqıqın saqlap qaladı.
Pensiyaǵa shıǵıw waqtında pensiyaxo'rlar 2 aylıqtan 12 aylıq is haqı muǵdarında bir
yo'la beriletuǵın pensiyanı aladı. Xızmetker pensiyaǵa shıǵıw waqtıǵa shekem opat etken jaǵdayda, onıń miyrasxorları 2 aylıq is haqı muǵdarı daǵı bir yo'la pensiyanı ol
pensiyaǵa shıǵıwı kerek bolǵan waqıttan aladı.
Kásiplik tayarlaw ǵárejetlerine sırtqı shólkemlestirilgen hám oqıw þrtlaridan jalb etilgen instruktorlarning qálem haqlari hám basqalaroshqa tólewler, sonıń menen birge, xızmetkerlerge kompensaöiya - oqıw ushın tólew sıyaqlı sarp etiwler hám basqalaroshqalar kiredi.
Isbilermen óz moynına alǵan xızmetkerlerdiń turar jay sarp etiwlerin oraw : kárxanaǵa qarawlı turar jaydı saqlaw ; kireyge alınǵan turar jay haqini tólew (subsidiyalar, ústemeler hám basqalar ) ni, sonıń menen birge, kommunal xızmetler ushın aqsha tólewdi óz ishine aladı.