Tema : Jumisshi kushi quni tusinigi hám oniń korsetkishleri sistemasi Reje : Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Mıynet haqı eki variantda esaplanadı :
- jalpı (salıqlar hám májburiy tólewler shegirilgenshe);
- sap (salıqlar hám tólewler shegirilgennen keyin).
Statistikada tiykarǵı hám qosımsha mıynet haqı da parıq etedi.
Tiykarǵı mıynet haqı haqıyqıy orınlanǵan jumıslar ushın tólewlerden ibarat boladı,
qosımsha mıynet haqı bolsa sol kárxanada isleytuǵın xızmetkerlerdiń tikkeley bolmaǵan dáramatların ańlatadı. Tiykarǵı mıynet haqı iyelep turǵan lawazım, maǵlıwmat hám ilmiy tájriybe dárejesi, staj hám basqalarajarilayotgan jumıstıń quramalılıǵına baylanıslı boladı. Qosımsha mıynet haqı norma (norma ) ni asırıp atqarganlik ushın tolıqnatuǵın aqsha hám bahanıń ósiwi munasábeti menen turmıs dárejesin saqlaw ushın qosımsha tólewlerdi óz ishine aladı. Tiykarǵı hám qosımsha jumıs haqqından tısqarı bir aylıq is haqı muǵdarında jılda bir eki ret táǵdirlov aqshası retinde beriletuǵın bonuslar bar. Keyingi jıllarda is haqısınıń ulıwma fondida qosımsha is haqısınıń úlesi tiykarǵı mıynet haqı úlesiniń azayıwı esabına boldı.
Rawajlanǵan mámleketlerde mıynet haqı fondini qáliplestiriw tiykarın tarif muǵdarları quraydı. Olar málim kásip hám málim ilmiy tájriybe dárejesine iye bolǵan xızmetkerdiń málim waqıt aralıǵindaǵı miynet haqini belgilengenler etedi. Xızmetkerlerdiń bólek razryadları boyınsha tarif setkalarınan paydalanıladı. Hár bir razryad daǵı xızmetker túrli normativ hújjetlerde rásmiy bekkemlengen maǵlıwmat ilmiy tájriybe talaplarına juwap beriwi kerek. Islep shıǵarıw processinde áyne birdey razryadqa iye bolǵan jumısshılar haqıyqıy atqarap atırǵan jumıslarınan bunnan biyǵarez, birdey tarif muǵdarın aladı. Xalıq aralıq statistikada, qaǵıydaǵa kóre, mıynet haqı bir xızmetker esabına emes, bir kisisoatiga kóre anıqlanadı. Sebebi sonda, dúnya mámleketleriniń kópinde xızmetkerlerdiń sezilerli bólegi tolıq jumıs waqtında bánt bolmaydı. Mıynet haqı dinamikasın úyreniwde is haqısınıń rawajlanıw tendensiyasini anıqlaw imkaniyatın beretuǵın indeks usılınan keń paydalanıladı.
Mıynet haqı kórsetkishlerin xarakteristikalawda nominal hám haqıyqıy (real ) mıynet haqın parıqlaw kerek. Nominal mıynet haqı is haqısınıń muwapıq etiwshi dáwir bahalarında puldagi ańlatpası bolıp tabıladı. Real mıynet haqı nominal mıynet haqı satıp alınǵan zat qábiletiniń puldagi ańlatpası, yaǵnıy usı mıynet haqına satıp alıw múmkin bolǵan tutınıw tavar hám xızmetlerdiń jıyındısı bolıp tabıladı.Real mıynet haqı muǵdarı mámlekettiń salıq siyasatina da baylanıslı boladı. Isleytuǵınlardan undirilgan salıqlar kóplegen mámleketlerde mámleket byudjetin qáliplestiriwshi tiykarǵı derek esaplanadı. SHuning ushın úlken nominal mıynet haqı turaqlı hám tutınıw bahalarınıń dárejesi ózgermeytuǵın bolǵan sharayatlarda da islep turǵan xızmetkerlerdiń real mıynet haqı salıq muǵdarınıń artpaqtası sebepli tómenlewi
múmkin. SHunga kóre, real mıynet haqın anıqlaw tiykarında salıqlar shegaralanǵan
nominal mıynet haqı jatıwı kerek.