Tema: Bazar ekonomikasında talap hám usınıstıń áhmiyeti Jobası

2. Talap hám usınıstıń ózgeriwi
Talap hám usınıs sızıqları, básekilesken óndiriwshilerge berilgen bahalarda qansha muǵdarda ónim satıwı múmkinligin hám qarıydarlarǵa bolsa berilgen bahalarda qansha muǵdarda ónim satıp alıwın kórsetip beredi. Biraq sonı da esten shıǵarmaw kerek, talap menen usınıs bahadan tısqarı basqa sharayatlarǵa da baylanıslı.

3-súwret. Usınıs iymek sızıqları.
Mısalı, óndiriwshiniń qansha muǵdarda ónim satıwı onıń bahasınan tısqarı islep shıǵarıw qárejetlerine (mıynet haqı, shiyki onim bahası) da baylanıslı. Tavarǵa bolǵan talap bolsa qarıydardıń byudjetine (tabısına) hám basqa faktorlarǵa baylanıslı.
Usınıń sebebinen biz talap hám usınıs iymek sızıqlarınıń, mıynet haqı stavkası, kapital qárejetler hám dáramatlar ózgergende qanday ózgeriwin qarap shıǵamız (3-súwret).
Usınıs sızıǵı den baslaymız. 3-suwretten kórinip turıptı, baha bolǵanda, islep shiǵarılatuǵın hám satılatuǵın ónim muǵdarı na teń. Endi shama menen oylayıq, shiyki onim bahası kemeyedi, sonday eken, bir birlik ónim qárejeti azayadı. Bul usınısqa qanday tásir etiwi múmkin?
Shiyki onim bahasınıń azayıwı, ónimge bolǵan qárejettiń azayıwına alıp keledi, qárejettiń azayıwı bolsa, islep shıǵarıw nátiyjesin asıradı hám kóbirek payda alıwǵa alıp keledi. Bul óz gezeginde islep shıǵarıwdı rawajlandırıwdı xoshametlentiredi hám ilgeri rentabel bolmaǵan firmalar ushın bazarǵa óz tovarları menen kirip keliwge múmkinshilik jaratadı. Sonday eken, eger bazarda tavar bahası ózgermeytuǵına, yaǵnıy saqlanıp qalsa, aldinǵısına salıstırǵanda, bazardaǵı ónim usınısı asadı, nátiyjede usınıs iymek sıziǵi oǵan qaray jıljıydı. bahaǵa birlik emes ónim muǵdarı tuwrı keledi. Ónim óndirisiniń asıwı, bul jerde bahaǵa baylanıslı emes, sol sebepten usınıs iymek sıziǵi pútkilley ońǵa, ǵa jıljıydı (3-súwret). Usınıs iymek sıziǵiniń bunday ózgeriwine, yaǵnıy bahaǵa baylanıslı bolmaǵan haldaǵı ózgeriwine usınıs ózgeriwi dep ataladı. Ózgermeytuǵın usınıs iymek sıziǵindaǵi qandayda bir noqattan tómenge yamasa joqarıǵa qaray háreket etiwge usınıs muǵdarınıń ózgeriwi dep ataladı.
Shiyki onim bahası tómenlewiniń usınıs iymek sıziǵına basqasha tásirin, islep shıǵarılǵan ónim muǵdarı ózgermegende baqlaw múmkin. Haqıyqattan da, ózgermegende, onı islep islep shıǵarıw ushın ketken qárejet azayadı (shiyki onim bahası tomenlegeni ushın), sonday eken, tavar bahası da azayadı, yaǵnıy onıń bahası dan ǵa ózgeredi. Bul ózgeris islep shıǵarılǵan tavar muǵdarına baylanıslı emes. Nátiyjede, usınıs iymek sıziǵi ońǵa jıljıydı. Ulıwma alǵanda, shiyki onim bahası ózgeriwiniń usınıs sızıǵına tásirin úyreniwde, joqarıda keltirilgen eki jaǵdayda jeke jaǵdaylardan bolıp, eń shettegi jaǵdaylardı ańlatadı. Haqiyqatinda bolsa, shiyki onim qárejetleri azayǵanda baha da, tavar muǵdarı da ózgeriwi múmkin. Bul ózgerisler jańa usınıs iymek sızig'ining talap sızıǵı menen teń salmaqlılıqqa keliwi menen baylanıslı (4-súwret).