Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Qıya tolıqlawısh
Barıs, shıǵıs, orın sepliklerinde turǵan kimge? nege? kim­nen? neden? kimde? nede? sorawlarına juwap beretuǵın hám tirkewishler menen dizbeklesip kelip predmet mánisin bildiretuǵın tolıqlawıshlar qıya tolıqlawısh delinedi. Qıya tolıqlawısh awıspa­sız feyil menen baylanısıp keledi.
Qıya tolıqlawısh bildiretuǵın mániler onıń grammatikalıq formasına, leksikalıq ózgesheliklerine baylanıslı boladı.1. Barıs sepligindegi qıya tolıqlawıshlardıń mánileri.
a) birer nárse ya háreket qaratılǵan adamdı yaki predmetti ańlatadı.Mıs: Men xattı Dániyarǵa uzattım. Egiske traktorlar ajıra­tıldı.b) Birer nárse eki predmet arnalǵan adamdı bildiredi. Mıs: Bunı saǵan alǵan edim. Kóylekti Jumagúlge aldım.v) Is-hárekettiń orınlanıwına tiykar bolǵan predmetti ańlatadı. Mıs: Háwizdi suwǵa toltırdı. Elimiz toǵayǵa bay.g) Kásip-óner qánigelikti bildiredi. Gúlzar muǵallimlikke oqıp atır.d) Logik sub`ektti bildiredi. Alasıǵa altaw az, beresige besew kóp. Joqqa júyrik jetpeydi.j) Uqsatıw mánisin bildiredi. Mıs: sizdi birewge usataman. 2. Shıǵıs sepligindegi qıya tolıqlawıshtıń mánileri.1) Zattıń neden islengenligin, materialın bildiredi. Mıs: Oramal júnnen toqılǵan. Jay gerbishten salınǵan.2) Waqıya yaki hádiyseniń kimnen ya neden shıqqanlıǵın bildiredi. Mıs: Bul gáp Kárimnen shıqqan. Baladan xat kelipti.3) Salıstırılǵan predmetti bildiredi. Ol mennen eki jas úlken. Attan biyik, iytten alasa.4) Is-hárekettiń adamǵa yamasa basqa predmetke qara­tılǵanın bildiredi.Qasım óziniń doslarına kóp gúrrińler aytıp bergen.5) Háreket arnalǵan predmetti bildiredi. Búgingi ilmiy keńeske alımlar kóbirek jıynalıp atır.6) Is-háreket islengen zatlıq orındı bildiredi: Ol xattı qaltasına saldı. Sánem qolındaǵı eki shórekti dasturxanǵa qoydı.3. Orın sepligindegi qıya tolıqlawıshtıń mánileri.1) Is-hárekettiń iske asıw ob`ektin bildiredi: Burın kóbirek krovatta jatatuǵın edi, endi taza hawada dem alǵandı jaqsı kóredi.2) Is-háreket iyesiniń, predmettiń turǵan ornı mánisinde­gi ob`ektti bildiredi. Eki qolınıda jıltır, juqa qolǵap bar. Murtlash kisi ele bayaǵı skameykada otırǵan eken.4. Qıya tolıqlawıshlar tirkewishler menen bildirgende tómen­degi mánilerdi bildiredi.1) menen tirkewish menen kelgende birgeliklik, ortaqlıq mánilerdi bildiredi. Mıs: Gúljan atası menen bul awılǵa eki ret kelgen edi.2) Is-háreketti islewshi predmetti bildiredi. Mıs: Toshkent­ke poezd benen ketemiz.3) Is-háreket qaratılǵan materiallıq, zatlıq mánilerdi bildiredi. Sharwalar azıq-awqatlar menen támiyinlendi.4) arqalı tirkewishi menen kelgen qıya tolıqlawıshlar is-hárekettiń iske asıw quralın bildiredi. Mıs: Men onıń menen telefon arqalı sóylestim.5) ushın tirkewishi is-hárekettiń birewge arnalǵanın bildiredi. Mıs: Kitaplar studentler ushın alıp kelindi:6) tuwralı, haqqında tirkewishleri is-hárekettiń kim, ne haqqında ekenligin bildiredi. Mıs: Men sen haqqında Abattan esittim.