Tema: Miyweli tereklerge ziyan keltiretuǵin shibin

2.2. Miyweli tereklerdi qorǵaw usullari menen tanisiw

---

23 
Baǵ zıyankeslerine qarsı gúres, tiykarlanıp, tómendegi eki jóneliste alıp barıladı : 
a) aldın alıw yamasa eskertiw: atız, baǵlarda, otlaq hám basqa egisliklerde hám de 
awıl xojalıq ónimleri saqlanatuǵın teleklerde zıyankesler kóbeyiwine jol qoymaw ; 
b) qirib taslaw : egisliklerge ziyan jetkezip atırǵan, ónimdiń nabit bolıwına qáwip 
salıp atırǵan zıyankeslerdi joytıw. Zıyankesler egilgennen tap ónimin jıynap 
alınunsha hám hátte ónim teleklerde saqlanıp atırǵanda da ziyan jetkiziwi múmkin. 
Baǵ zıyankeslerine qarsı agrotexnikalıq, biologiyalıq, ximiyalıq, fizikalıq, mexanik 
usıllarda gúresiledi hám karantin ilajları kóriledi. Bul gúres usılları birlestirilgen
ilaj formasında xojalıqlardıń islep shıǵarıw rejesine kiritilgen. Hár bir gúres usılınıń 
ayriqsha qolay tárepleri hám kemshilikleri bolıp, olardı málim sharayat talapsı 
menengine qóllaw múmkin. 
Agrotexnikalıqa usılı. Bul usıl ósimliklerdi uyqaslasqan halda qorǵawda tiykarǵı 
esaplanadı. Agrotexnikalıqa usılı járdeminde zıyankesler kóbeyiwiniń aldın alıw, 
geyde bolsa olardı pútkilley qirib taslaw múmkin. Agrotexnikalıqa usılın tabıslı 
qóllaw jolı menen zıyankesler ushın qolaysız sharayat jaratıw, erkin ósimlikleriniń 
jaqsı ósip rawajlanıwı hám de entomofaglar kóbeyiwi ushın bolsa qolay sharayat 
payda etiw múmkin. Zıyankeslerdiń rawajlanıwı hám ziyan keltiriwi kóbines
tábiyiy ortalıq sharayatına, azıq muǵdarına, temperatura hám ıǵallıqtıń sol zıyanlı 
tur ushın qolaylıgiga hám basqa ortalıq sharayatına baylanıslı. Agrotexnikalıqa 
ilajlarınan aqılǵa say paydalanıw kóplegen zıyanlı shıbın-shirkeyler ǵalabalıq 
rawajlanıwınıń aldın alıwǵa, olardıń ziyani dárejesin kemeytiwge múmkinshilik 
beredi. Bunday agrotexnikalıqa usılları jerge qayta islew, almaslap egiw, 
tóginlew, suwǵarıw jumısların waqıtında ámelge asırıw hám taǵı basqalardan 
ibarat. Bul jumıslar waqıtında atqarılsa, ximiyalıq preparatlardan kemrek 
paydalanıladı. Agrotexnikalıqa usılınıń taǵı bir abzallıǵı sonda, ónim pestitsid 
qaldıqlarısız - taza boladı, atızlarda bolsa paydalı shıbın-shirkeylerdiń rawajlanıwı 
hám kóbeyiwi ushın múmkinshilik jaratıladı, aqıbette ekologiya tárezisi bir tárepke 
og'ib ketpewi támiyinlenedi. Paydalı shıbın-shirkeyler endi bul atızlardan
basqasına (mısalı, bedeliklerden baǵlarǵa ) ushıp ótedi. Bedelikler paydalı túrler 

---

24 
kópayadigan derek wazıypasın atqaradı. Agrotexnikalıqa usılı tiykarlanıp 2 
jóneliste paydalı bolıp tabıladı: - saw ósimlikler óz-ózinen zıyankeslerge shıdamlı
boladı hám usıldı qóllaw arqalı da bul túrler ushın qolaysız sharayat payda boladı ; 
- kesellengen ósimliklerdiń rawajlanıwı hám óz jaǵdayın tiklab alıwı ushın sharayat 
jaratıladı. Bunnan tısqarı, agrotexnikalıqa usılın integrallasqan usıl ilajları menen
birgelikte ámelge asırıw da onıń abzallıqlarınan biri bolıp tabıladı. Bul usıl kóbinese 
qosımsha sarp etiw-ǵárejet talap etpeydi.
Bog'darshilikda agrotexnikalıqa ilajları 
tómendegishe: - zıyankesler tásirinde hám keselleniw áqibetinde qurib qalǵan shattı 
kesip taslaw ; tereklerge mudam forma berip, butab barıw, jasartirish ilajların 
ótkeriw, keselleniw hám zıyanlanıw áqibetinde to'kilgan miywelerdi terip alıw ; - 
baǵ qatar aralarına qayta islew; tereklerdi aqlaw. Shólkemlestirilgen-xojalıq 
ilajların ótkeriw, monokulturadan qutılıw - egisliklerde paydalı shıbın-shirkeylerdiń 
kóbeyiwine múmkinshilik beredi. Bunda paydalı túrlerdiń rawajlanıwı ushın qolay
bolǵan ósimlikler ósiriw, sershire ot ekib qolay sharayat payda etiw zárúr. Pal hárre 
mıywe hám paxta ónimin 1, 5-2 s ga asırıwı bizge málim. Alısıp egiw - bir dalaga 
egiletuǵın mıywe terekleri basqa egin túrleri menen almastırıp turılsa, jerde 
zıyankes hám kesellikler háwij alıp ketpeydi. Súdigar etip aydaw topıraqtaǵı shıbın-
shirkeylerdiń máyeki, lishinkasi hám imagosiniń qirilishiga sebep boladı. Qısqı 
suwǵarıw suwı berilgende de málim nátiyjelerge eriwiladi. Egiw múddetiniń 
keshiktirilishi yamasa erte egiw de birpara zıyankes hám kesellikler ushın qolay 
jaǵday payda etiwi múmkin. Jerge mineral hám organikalıq tóginler salıw tuwrı 
payda etilse, ilimiy tiykarda tóginlengen atızlarda ósimliklerdiń ósiwi hám
rawajlanıwı jaqsı keship, olar zıyankes hám keselliklerge shıdamlı boladı. Mineral 
tóginler ósimliklerdiń osmotic basımın asıradı, bul bolsa soriwshi shıbın-
shirkeylerdiń azıqlanıwı ushın qolaysız esaplanadı. Kaliyli hám fosforli tóginler 
ósimlikler bargi hám tubisiniń mexanik toqımaların bekkemleydi, kutikulasini
qalıńlastıradı, aqıbette soriwshi shıbın-shirkeyler ushın qolaysız sharayat vujudga 
kelip, olardıń tumsıqı ósimlikler sherbetin sorıw ushın kaltalik etedi. Azotli, fosforli 
hám kaliyli tóginler ósimlik bıytları, cikadalar azıqlanıwınıń waqtınshalıq toqtap 
qalıwına sebep boladı. Suwǵarıw paydalı hám zıyanlı shıbın-shirkeyler sanına úlken 

---

25 
tásir kórsetedi. Íǵallıqtı xosh kóretuǵın shıbın-shirkeyler ósimlik bıytları hám 
birpara basqa túrlerdiń rawajlanıwı ushın sharayat jaratıladı. Qurǵaqlaysevar - 
kserofil shıbın-shirkeylerge unamsız tásir etedi. Agrotexnikalıqa usıllarınan, 
ásirese, suwǵarıwdıń shıbın-shirkeylerge tásiri jaqsı úyrenilmagan. Hár bir eginde 
ushraytuǵın zıyankestiń turmıs keshiriwin esapqa alǵan halda ónimdi jıynawǵa 
kiriwilsa, kelesinde sol túrdegi zıyankes tarqalıwınıń aldı alınadı.