Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

2.2. Finanslıq analizdi shólkemlestiriw formaları
Finanslıq analiz boyınsha rásmiy táreplerdiń belgilenbegenligi sebepli onı shólkemlestiriwde dástúriy baǵdarlardan paydalanıw múmkin.

Ádette, buxgalteriya esabın yaki auditti (ishki, sırtqı) shólkemlestiriwde rásmiy tárepler menen belgilengen anıq tártip hám qaǵıydalar bul processti shólkemlestiriwde tiykar bolıp xızmet etedi.

Sonıń ishinde, jańa basılımdaǵı «Buxgalteriya esabı» haqqındaǵı Nızamnıń «Buxgalteriya esabı hám esabatın shólkemlestiriw» haqqındaǵı 11-bánti buxgalteriya esabı hám esabatın buxgalteriya esabı subyektiniń basshısı ámelge asırıwı aytılǵan hám de buxgalteriya esabı subyektiniń basshısı qanday huqıqlarǵa iye ekenligi berilgen. Bul huqıqlar qatarında:

• 
  Buxgalteriya esabı xızmetiniń basshısı basshılıǵında buxgalteriya esabı xızmetin shólkemlestiriw yaki shártnama tiykarında tartılǵan buxgalter xızmetinen paydalanıw;
  
• 
  Buxgalteriya esabın júritiwdi qánigelestirilgen shólkemge (auditorlıq shólkemleri, salıq másláhatshileri shólkemleri hám ustavında buxgalteriya esabın júritiw boyınsha xızmet kórsetiw názerde tutılǵan basqa shólkemler) shártnama tiykarında júklewi;
  
• 
  Buxgalteriya esabın ǵárezsiz júritiwi jazılǵan.
  

Buxgalteriya esabı hám esabatın shólkemlestiriwdiń bul tártipleri tuwrıdan-tuwrı, finanslıq analizge qatnasta da tolıq sáykes dep aytıw múmkin.

Analizdi shólkemlestiriwde forması ishki finanslıq analizdiń shólkemlestiriliwi hám sırtqı finanslıq analizdiń shólkemlestiriliwine bóliw maqsetke muwapıq boladı.

Sırtqı finanslıq analizdiń tiykarǵı tárepleri finanslıq esabat maǵlıwmatları tiykarında kárxananıń aktivleri, óz investiciyası hám minnetlemeleriniń ózgerisine, tólemge uqıplılıǵı hám likvidlilik dárejesine, finanslıq jaǵdayı hám turaqlılıǵı, bazar hám jumıs aktivligine, finanslıq hám ekonomikalıq iskerligine, ekonomikalıq bekkemligi hám bankrotlıǵına, payda hám rentabellik dárejesine, pul aǵımı hám jeke kapitaldıń ózgerislerine, kárxananıń ekonomikalıq reytingin anıqlawǵa qaratıladı.

Ishki finanslıq analiz – kárxananıń ishki bólimleri, xızmetkerleri tárepinen ótkerilip úyreniletuǵın máselelerdiń kólemi menen sırtqı finanslıq analizden parıq qıladı. Ishki finanslıq analizdiń maǵlıwmatlar bazası hám úyreniletuǵın máselelerdiń kólemi sırtqı finanslıq analizge qatnasta keń bolıp esaplanadı. Onıń maǵlıwmatlar bazasına tek baspadan shıǵatuǵın finanslıq esabatlar ǵana emes, al finanslıq esaptıń barlıq dereklerinen hám esaptan tısqarı dereklerdi de kiritiw múmkin. Úyreniletuǵın máseleler kólemin basqarıwshılar hám analizlewshilerdiń qızıǵıwları sheńberinen kelip shıǵıp belgilew múmkin. Bul analiz túriniń ózine tán ózgesheliklerin tómendegiler menen túsindiriw múmkin.

Ishki finanslıq analizdiń ózine tán tárepleri:

- analiz subyektleriniń tar toparı;

- analiz nátiyjeleri tek ishki talaplarǵa, kárxana basqarıwı boyınsha baǵdarlanǵanlıǵı;

- tereń finanslıq analizdi ótkeriwde maǵlıwmatlardıń keń sheńberinen paydalanıw imkaniyatınıń joqarılıǵı;

- analizdi ótkeriw boyınsha normativ metodikalar menen birgelikte anıq reglamentleri (tártiplerdiń) belgilenbegen usıllardan paydalanıw imkaniyatları;

- anıq basqarıw qararların tayarlaw boyınsha tereń finanslıq analizdi ótkeriwdiń imkaniyatlıǵı;

- basqarıw apparatı talaplarınan kelip shıqqan halda analitikalıq jumıstıń shólkemlestiriliwi.

Ótkeriw dáwiri boyınsha finanslıq analiz aldınǵı, aǵımdaǵı hám perspektivalı analiz túrlerine bólinedi.

Aldınǵı finanslıq analiz – kárxananıń finanslıq iskerligin bir pútinlikte yaki óz aldına alınǵan finanslıq processler boyınsha shárt-sharayatlardı biliw menen baylanısadı (máselen, uzaq hám qısqa múddetke bank kreditlerin alıw boyınsha kárxananıń tólemge uqıplılıǵın bahalaw).

Aǵımdaǵı (operativ) finanslıq analiz - óz aldına finans rejeleriniń orınlanıwında yaki finans operaciyaların ámelge asırıw dawamında operativ túrde finanslıq jaǵdayǵa tásir etiw boyınsha ótkeriletuǵın analiz túri bolıp esaplanadı.

Perspektivalı finanslıq analiz - ámeldegi jaǵdaydı úyreniw tiykarında finanslıq jaǵday hám onıń óz aldına birlikleri boyınsha keleshektegi ózgerislerdiń kútiliwlerin bahalap beriwshi analiz túri bolıp esaplanadı.

Finanslıq analizdi shólkemlestiriwdi basqıshların ekonomikalıq analiz hám onıń quramlı bóleklerine qatnasta birden bir tiykarda birdey belgilew durıs, biraq mine usı finanslıq analizi boyınsha onı tómendegi izbe-izlikte ótkeriw maqsetke muwapıq dep oylaymız.

1. 
   Finanslıq analiz maqsetin belgilew hám rejesin dúziw;
   
2. 
   Finanslıq analiz boyınsha maǵlıwmatlar bazasın toplaw;
   
3. 
   Finanslıq analizdi tuwrıdan-tuwrı ótkeriw basqıshı;
   
4. 
   Analiz nátiyjelerin ulıwmalastırıw hám rásmiylestiriw basqıshı;
   
5. 
   Qararlar tayarlaw basqıshı;
   
6. 
   Analiz nátiyjelerin realizaciya qılıw basqıshı.