Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

3-Tema. Kárxananıń operacion iskerliginiń analizi

3.1. Operacion iskerlik analiziniń mazmunı hám áhmiyetli

wazıypaları

Operacion iskerlik – xojalıq subyekttiń tiykarǵı dáramat alıp keliwshi iskerlik túri bolıp esaplanadı.

Operacion iskerliktiń analizinde xojalıq subyektiniń tiykarǵı iskerliginiń áhmiyetli obyektleri: miynet quralları, predmetleri hám miynet resurlarınıń támiynatı, óndiris, satıw hám nátiyjege iye bolıwdaǵı kompleks sistema úyreniledi.

1. Miynet quralları hám olardan nátiyjeli paydalanıwdıń analizi.

Tiykarǵı iskerlikte paydalanılatuǵın miynet qurallarına tiykarǵı qurallar, materiallıq emes aktivler kiritiledi. Olardıń ádette aktiv hám passiv túrlerge bólinedi.

Aktiv tiykarǵı qurallar – bul óndiris procesinde tuwrıdan-tuwrı qatnasıwshı miynet quralları.

Passiv tiykarǵı qurallar – óndiris procesine áhmiyetli sharayattı támiynlep beriwshi miynet quralları.

Tiykarǵı qurallar hám materiallıq emes aktivler analizlewde olardıń quramı, háreketi, jaǵdayı, nátiyjeliligi, rentabelligi hám onıń dinamikalıq ózgerislerine úlken áhmiyet qaratıladı.

Tiykarǵı qurallar quramına tómendegi kriteriyalarǵa bir waqıttıń ózinde juwap beretuǵın materiallıq aktivler kiritiledi²:

a) bir jıldan artıq xızmet múddeti;

b) bir birlik (toplam) ushın bahası Ózbekstan Respublikasında (satıp alıw waqtında) belgilengen bazalıq esaplaw muǵdarınıń eliw esesinen artıq bolǵan buyımlar.

Kárxana basshısı sonday-aq, esabat jılında aktivlerdi buxgalteriya esabında tiykarǵı qurallar sıpatında esapqa alıw ushın olar qunınıń eń kem shegarasın belgilewge haqılı.

Aktivlerdi buxgalteriya esabınan materiallıq emes aktivler sıpatında qabıllawda bir waqıttıń ózinde tómendegi shártler orınlanıwı kerek:

a) materiallıq-zatlıq dúziliske iye bolmawı;

b) aktivlerden ónim islep shıǵarıwda (jumıslar orınlaw yaki xızmetler kórsetiwde) yaki kárxananıń administrativlik hám basqa funkciyaları ushın uzaq múddet, yaǵnıy dawamlılıǵı 12 aydan joqarı paydalı xızmet múddeti yaki eger ol bul múddetten asatuǵın bolsa, ápiwayı operacion cikl dawamında paydalanıwı kerek. Bunda aktivtiń bahası bir birlik (komplekt) ushın Ózbekstan Respublikasında belgilengen (satıp alıw waqtında) eń kem is haqı muǵdarınıń keminde eliw esesin quraydı. Kárxana basshısı materiallıq emes aktivler quramında esapqa alıw maqsetinde esabat dáwiri ushın aktivler bahasınıń azıraq shegarasın belgilewge haqılı da bolıp esaplanadı;

v) kárxana bul aktivti keyinshelli qayta satıwdı rejelestirmeydi;

g) isenimlilik, yaǵnıy kárxanada aktiv hám oǵan bolǵan tolıq huqıqtıń bar ekenligin tastıyıqlawshı tiyisli túrde rásmiylestirilgen hújjetler (patentler, gúwalıqlar, basqa qorǵawshı hújjetler, patent, tovar belgisinen waz keshiw (satıp alıw) shártnaması)diń bar ekenligi.

Tiykarǵı qurallar hám materiallıq emes aktivler menen támiynlengenlik, olardıń jaǵdayı, háreketi, nátiyjeliligin, tiykarǵı qurallardıń rentabelligin bahalawda analizdiń metodologiyalıq tiykarları tómendegilerden ibarat.