Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

Ekonomikalıq elementler boyınsha óndiris qárejetleriniń analizi

Kórsetkishler	Ótken jıl			Esabat jılı			Ósiw dárejesi , %		Parqı
	summa, mıń swm.	salmaǵı, %	summa, mıń swm		Salmaǵı, %			Summa, mıń swm.		salmaǵı, procent dárejesi
Materiallıq qárejetler	486344,32	80,25	631441,98		104,19	129,83		+145097,66		+23,94
Miynet haqı qárejetleri	70575,68	11,64	93015,00		15,35	131,79		+22439,32		+3,70
Birden bir sociallıq tólem	25357,92	4,18	32774,04		5,41	129,25		+7416,12		+1,22
Amortizaciya	8057,28	1,33	10780,38		1,78	133,80		+2723,10		+0,45
Basqa qárejetler	15731,52	2,60	34701,03		5,73	220,58		+18969,51		+3,13
Jámi qárejetler	606066,72	100,00	802712,43		100,00	132,45		+196645,71		-
Óndiris kólemi	624500,00	-	815423,00		-	130,57		+190923,00		-
Bir swmlıq ónimge, (satılǵan ónimge) tuwra keletuǵın óndiris qárejetleri	0,97	-	0,98		-	101,44		+0,01		-

Analiz nátiyjeleri sonı kórsetedi, kárxanada óndiris qárejetleriniń jámi ózgerisi 196645,71 mıń swmǵa yaki 32,45 payızǵa óskenligin kóriw múmkin.

Eń joqarı ózgerisler miynet haqı boyınsha qárejetler (22439,32 mıń swm yaki 31,79%), materiallıq qárejetleri (145097,66 mıń swm yaki 29,83%) qatarına tuwra keledi. Álbette, is haqıdan ajıratpalar qatarına da miynet haqı ózgeriwine sáykes túrde artıp baradı.

Óndiris qárejetleriniń vertikal analizinen kóriwimiz múmkin, jámi óndiris qárejetleri quramında materiallıq qárejetlerdiń salmaǵı eń joqarı normanı quraǵan.

Bir swmlıq ónimge qılınǵan óndiris qárejetleri ótken jılǵa salıstırǵanda 1.44% ǵa yaki 1.0 tiyinǵa ózgergen.

5-Tema. Buxgalteriya balansınıń analizi
5.1. Buxgalteriya balansı analiziniń mazmunı hám wazıypaları
Buxgalteriya balansı finanslıq esabattıń quramlı bóleklerinen biri bolıp esaplanadı, xojalıq júritiwshi subyekttiń múlkiy hám finanslıq jaǵdayı haqqındaǵı maǵlıwmattı toplaydı hám de ashıp beredi.

Buxgalteriya balansında uzaq múddetli hám aǵımdaǵı aktivler, óz investiciyası, uzaq múddetli hám aǵımdaǵı minnetlemeler hám de olardı ashıp beriw xojalıq júritiwshi subyekttiń finanslıq jaǵdayın analizlewde finanslıq esabattan paydalanıwshılar ushın járdem bere alatuǵın maǵlıwmattan ibarat boladı.

Buxgalteriya balansındaǵı barlıq maǵlıwmat durıs ashıp beriliwi hám paydalanıwshılarǵa túsinikli bolıwı kerek. Zárúr jaǵdaylarda buxgalteriya balansına kiritiletuǵın bántler olardı túsindirip beretuǵın maǵlıwmatlar menen toltırıladı.

Buxgalteriya balansınıń hár túrli klassifikaciyalıq belgileri (dúziliw waqtı, maǵlıwmat kólemi, sáwlelendiriw obyekti, tazalaw usılı) boyınsha ajıratıw múmkin.

Buxgalteriya balansınıń maqseti – xojalıq júritiwshi subyekttiń buxgalteriya balansı onıń resursların hám finanslıq quramın ańlap jetiwge imkaniyat beriwi ushın esabat waqtındaǵı finanslıq jaǵdaydı sáwlelendiriwden ibarat. Balanstıń jámlengen qatarları boyınsha klassifikaciyalıq táreplerin tómende kórip ótiwimiz múmkin.

Aǵımdaǵı hám uzaq múddetli aktivlerdi klassifikaciyalaw

Hár bir subyekt aǵımdaǵı aktivlerdi hám aǵımdaǵı minnetlemelerdi buxgalteriya balansında óz aldına klassifikaciya sıpatında kórsetiwdi (yaki kórsetpewdi) belgilep alıwı kerek. Xojalıq júritiwshi subyekt bul klassifikaciyanı ámelge asırmaytuǵın varianttı tańlap alsa, aktivler hám minnetlemelerdi tólew múddetlerine tiyisli maǵlıwmat ne bolǵanda da bugalteriya esabınıń milliy standartlarına tiykarlanıp ashıp kórsetiliwi zárúr.

Xojalıq júritiwshi subyekt anıq belgilenetuǵın operaciya ciklinen paydalanıp tovarlar hám xızmetlerdi jetkerip berse, ol jaǵdayda balans esabatındaǵı aǵımdaǵı hám uzaq múddetli aktivler hám de minnetlemelerdiń óz aldına klassifikaciya etiliwi aylanıs qarjı sıpatında barqulla aylanısta bolatuǵın sap aktivler menen subyekttiń uzaq múddetli operaciyalarında paydalanılatuǵın aktivler ortasındaǵı ózgeshelikti parqlaw jolı menen júdá paydalı maǵlıwmatqa iye bolınadı. Sonday-aq, ol aǵımdaǵı operaciya cikli dawamında alınıwı kútilip atırǵan aktivlerdi hám de usı dáwir ishinde tóleniwi kerek bolǵan minnetlemelerdi da óz aldına kórsetiwi kerek.

Buxgalteriya balansınıń elementleri

Balans elementleri	Klassifikaciyalıq elementleri
Materiallıq aktivler	Tiykarǵı qurallar, materiallıq aktivlerge qoyılmalar, materiallıq aktivlerge paydalı investiciyalar, uzaq múddetli investiciyalar, materiallar, tovarlar, tayar ónimler
Materiallıq emes aktivler	Materiallıq-zatlıq mazmunǵa iye bolmaǵan mal-múlik obyektleri
Finanslıq aktivler	Uzaq múddetli investiciyalar, uzaq múddetli debitor qarızlar, uzaq múddetli keshiktirilgen qárejetler, debitorlıq minnetlemeleri
Zapaslar	Keleside belgili bir qárejetlerge sarıplanıwı múmkin bolǵan jeke investiciyanıń bir bólegi
Debitorlıq qarızı	Qarıydar hám buyırtpashılardıń qarızı, ajıratılǵan bólimlerdiń qarızı, sıńar hám karam xojalıq jámiyetlerdiń qarızı, xızmetkerlerge berilgen avanslar, tovar jetkerip beriwshiler hám kesip alıwshılarǵa berilgen avanslar, byudjetke salıq hám jıyınlar boyınsha avans tólemleri, maqsetli mámleket jamǵarmaları hám qamsızlandırıwlar boyınsha avans tólemleri, shólkemlestiriwshilerdiń ustav kapitalına úlesler boyınsha qarızı, xızmetkerlerdiń basqa operaciyalar boyınsha qarızı, basqa debitor qarızlar
Pul qarjısı hám pul ekvivalentleri	Kassadaǵı pul qarjıları, esap sanındaǵı pul qarjıları, shet el valyutasındaǵı pul qarjıları, basqa pul qarjıları hám ekvivalentleri
Kreditorlıq qarızı	Tovar jetkerip beriwshiler hám kesip alıwshılarǵa qarız, ajıratılǵan bólimlerge qarız, sıńar hám qaram xojalıq jámiyetlerge qarız, keshiktirilgen dáramatlar, salıq hám májbúriy tólemler boyınsha keshiktirilgen minnetlemeler, basqa keshiktirilgen minnetlemeler, alınǵan avanslar, byudjetke tólemler boyınsha qarız, qamsızlandırıwlar boyınsha qarız, maqsetli jamǵarmalarǵa tólemler boyınsha qarız, shólkemlestiriwshilerge bolǵan qarızlar, miynetke haqı tólew boyınsha qarız
Ajıratpalar	Nızamda belgilengen tártipte ámelge asırılıwshı (amortizaciya, byudjet hám byudjetten tıs fondlarǵa hám t.b.) ajıratpalar
Payız tólewdi talap etiwshi minnetlemeler	Kreditler, qarızlar, ssudalar, dividendler boyınsha júzege keliwshi minnetlemeler
Óz investiciyası hám zapasları	Óz investiciyası – subyekttiń minnetlemelerdi shegirip taslaǵannan keyingi aktivleri. Zapaslar – zıyan aqıbetlerinen qosımsha qorǵaw boyınsha dúzilgen fondlar

Shamalıq bahalawdıń kópshilik dárejesinen paydalanıw jolı menen ǵana bahalaw múmkin bolǵan minnetlemeler zapas bolıp esaplanadı. Subyektti hám kredit bergen shólkemlerdi zıyan aqıbetlerinen qosımsha qorǵawdı támiynlew ushın nızam yaki ustavta zapaslardı dúziw kózde tutıladı.

5.2. Buxgalteriya balansı hám onıń quramlı dúzilisi: aktivler, kapital hám minnetlemeler
Buxgalteriya balansı maǵlıwmatlarına tayanǵan halda xojalıq júritiwshi subyekttiń finans-xojalıq iskerligi hám de onıń nátiyjeleri bahalanadı. Buxgalteriya balansındaǵı maǵlıwmatlardıń mazmunın biliw ushın tek buxgalteriya balansınıń dúzilisi haqqında pikirge iye bolıw ǵana emes, al onıń bántleri hám ayırım kórsetkishleri ortasındaǵı logikalıq hám ózine tán baylanıslardı da biliw zárúr. Buxgalteriya balansınıń mazmunın biliwde onı oqıw izbe-izligi de úlken áhmiyetke iye.

Buxgalteriya balansınıń aktivi hám passiviniń dúzilisi hám de mazmunı ondaǵı maǵlıwmattan paydalanıwshılar, aldın-ala sırtqı paydalanıwshılarǵa qaratılǵan. Debitor hám kreditor qarızlardıń jaǵdayın ashıp beriwshi, kárxananıń aǵımdaǵı qárejetleri yaki paydası esabınan shólkemlestirilgen jeke kapital hám ayırım túrdegi rezervlerdiń qáliplesiwin ashıp beriwshi bántlerdiń tolıqlıq dárejesiniń joqarılıǵı usınnan kelip shıǵadı.