Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

Orierntirlash burchaklari.
Azimut, direrktsiery burchak va rumb.

---

80
Agar biz turgan nuktamizdan atrofdagi prerdmertlarga tomon chiziklar utkazsak bu
chiziklar gorizont tomonlariga nisbatan turli yunalishda buladi. yer yuzasidagi xar kandai
chizikning iunalishi, asosii iunalish bilan shu chizik iunalishi orasida xosil bulgan burchak
yordamida aniklaniladi. Bu burchakka Orierntirlash burchagi deryiladi.
                             м
 с
     о
M: OS chizigi yunalishining orierntirlash  burchagi mos burchakka terngdir.
Biron -bir chizik yunalishini aniklashda asosii yunalish kilib gerografik merridian
kabul kilinsa, ular orasida xosil bulgan orierntirlash burchagi xakikiy azimut, asosii
yunalishi kilib magnit merridiani     kabul     kilinsa – magnit azimuti, tugri burchakli
koordinataning    abstsissa   uki  kabul kilinsa – derriktsion burchak  deryiladi.
M: OS chizigi yunalishining xakikiy azimuti A-
burchakdan, magnit azimuti Ma-burchakdan
direrktsion burchak esa (- burchakdan iboratdir.
Bu uchala burchak xam (Azimut, magnit azimuti,
direrktsion) boshlangich yunalishning shimol
tomonidan boshlab soat strerlkasining iunalishi
buyicha 0° dan 360° gacha xisoblanadi. Shunga
kura, xakikiy azimut magnit azimuti, va
direrktsion burchakka kuyidagich ta'rif berrish
mumkin:
Xakikiy azimut -gerografik  merridianning
shimol tomoni bilan chizik yunalishi orasidagi
soat strerlkasi yunalishi buyicha 0° dan
360°gacha ulchanadigan burchakdir.

---

81
Magnit azimuti - magnit merridianining shimol tomoni bilan chizik yunalishi orasidagi
burchak bulib, soat strerlkasi yunalishi buyicha 0°dan 360°gacha ulchanadi.
Direrktsiery burchak- tugri burchakli koordinata abstsissa ukining shimol tomoni bilan chizik
yunalishi orasidagi burchakdir. Direrktsiery burchak xam soat strerlkasi yunalishi buyicha 0°
360° gacha ulchanadi.
Xakikiy azimut bilan magnit azimuti bir- biridan magnit strerlkasining ogish burchagiga fark
kiladi, bu burchak ( (bertta) xarfi bilan berlgilanadi.
Xakikiy azimut bilan direrktsiery burchak esa bir -biridan xakikiy merridian va shu nuktadan
utkazilgan abstsissa chizigi orasida xosil bulgan burchakka fark kiladi. Bu burchakni
merridianlar yakinlashishi burchagi deryiladi va bu burchak ( (gamma) xarfi bilan
berlgilanadi.
Kupchilik ulchash va xisoblash ishlarida azimut va direrktsiery burchak urniga rumbdan
foydalaniladi. Rumb- merridianning shimoliy yoki janubiy tomoni bilan chizik uynalishi
orasidagi burchak bulib, u 0°dan 90°gacha xisoblanadi va tomonlari yozib kuyiladi.
Rumb magnit merridianidan boshlanib xisoblansa - magnit rumbi, gerografik merridiandan
boshlab xisoblansa xakikiy rumb, abstsissa ukidan boshlab xisoblansa esa direrktsiery rumb
deryiladi.
Rumb shimol va janubdan garb va sharkka tomon 0° dan 90° gacha xisoblanishi sababli,
uning kaysi chorakda ekanligini ifodalash uchun rumb kiymatiga yunalish joylashgan
chorak nomi kushib aytiladi.
Agar yunalish birinchi chorakda bulsa rumb nomi shimoli-sharkiy (III.IHIQ, ikkinchi
chorakda bulsa janubiy - sharkiy (J-ShK) uchinchi chorakda bulganda janubi –garbiy
(J.R.rb), turtinchi chorakda bulganda shimoli-
garbiy (Sh.F) deryiladi.
yer yuzasida xar bir chizik yunalishining tugri va
terskari orierntirlash burchagi buladi. M: MN-
chizigining M nuktadan boshlangan
yunalishining direrktsion burchagi (() tugri
direrktsion burchak N-nuktadan boshlangan
u yunalishning direrktsiery burchagi ((1) esa
terskari direrktsiery burchakdir. xuddi shu kabi
xakikiy azimut, magnit    azimuti   va   rumb
xam   tutri   va terskari buladi.
M: MN -chizigining tugri rumbi ch -burchakdan,

---

82
terskari rumbi esa ch1-
burchakdan    iborat.      Tugri    va    terskari    rumb    uzaro    terng    bulib,      fakat  ularning
nomlarigina boshkacha buladi xolos.
Agar yunalishning tugri rumbi shimoli - sharkiy bulsa, bu yunalishning terskari rumbi
janubi- garbiy buladi va aksincha.
Ma'lum bir yunalishning tugri va terskari direrktsiery burchaklari bir-biridan 180° ga fark
kiladi. Dermak, yunalishning tugri direrktsiery burchagi ma'lum bulsa, shu yunalishning
terskari direrktsiery burchagini topish uchun tugri direrktsiery burchakka 180° kushish yoki
unda 180° ni ayrish kerrak.
Agar chizik ung tomonga yunalgan bulsa, uning terskari direrktsiery burchagi tugri
direrktsiery burchakka 180° kushilganiga, chap tomonga yunalgan bulsa, tugri direrktsion
burchakdan 180° ayrilganiga terng buladi.
Xakikiy azimut va magnit azimut burchaklarning xam terskarisi xuddi direrk sion
burchagining terskarisini topishga uxshagan buladi.