To sh k en t «0 ‘z b e k isto n»
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- TOG4 AFSONASI
TAKLIFNOMA Uyga kelsam, birov xat tashlab ketibdi. Shoshib kon- vertni ochdim. Taklifnoma. Foto qog‘oziga ko‘chirilgan taklifnomaning ikki chetida menga notanish bir qiz bilan yigitning surati. Bular kelin bilan kuyov bo‘lsa kerak. Ammo ular kim? Suratga shuncha tikilaman-u, taniyolmayman. Konvert ustidagi yozuvga qaradim. Bekmurodov deb yozilgan. Endi tanidim. Bekmurodov bilan o ‘tgan yili dam olish uyida tanishgan edim. U kamgap, birovga aralashmaydigan kishi edi. Demak, Bekmurodov qizini kuyovga chiqazayotibdi, bechora! 0 ‘z um rim da ko‘p odam lam i ko‘rganman, ko‘plaming sarguzashtlarini eshitganman. Ammo shu kichkinagina, q o ‘y o g ‘zidan cho‘p olm agan kishining boshiga tushgan savdolam i eslaganimda, butun vujudim larzaga tushadi, dod, deb yuborgim keladi. Odam bolasining o ‘tda kuymasligiga, suvda cho‘kmasligiga qoyil qolaman. Bekmurodov boshidan o ‘tgan voqealami o ‘zi aytib bergan edi. U hech kimga aytmagan simi aytgan edi. Menga ham aytmas edi-yu, bir sabab bo‘lib aytib qo‘ydi. 0 ‘sha kuni xotinining qazo qilganiga o ‘n besh yil to‘lgan ekan. Men bu gapdan bexabar edim. Sharsharaga yuvingani kelsam, u suv to‘zoniga tikilib o‘tiribdi. Mendan papiros so‘radi. Ikkalamiz sharshara shabadasida jim gina o ‘tirib chekishdik. U juda to ‘lib turgan ekan, o ‘zi gap boshlab qoldi: - Bilaman, shuncha kun bir joyda turib, tuzukkina gaplashm aganim izdan, o ‘zimni olib qochishimdan hayron b o ‘lyapsiz. Qandoq qilay, shunaqa odamman. Yolg‘izlikka o ‘rganib qolganman. Kechirasiz, bugun ko‘nglim odam xohlab qoldi. Gaplashgim kelyapti. Gaplashib, k o ‘nglimni yozgim kelyapti. Vaqtingiz b o ‘lsa, birpas gaplashaylik. Bugun xotinim ning vafot etgan kuni... U gapini davom ettirolmay, yuzini teskari o ‘girib oldi. G ‘z holiga q o ‘yib berdim. U papirosni oxirigacha chekib, 201 oyog‘ining ostiga tashladi-da, shippagining uchi bilan ezg‘ilab o ‘chirdi. Men uning holatidan nim adir ichini kuydirayotganini, birovga aytm asa tanasi kuyib ketadigan darajada ekanini bilib turardim. - M enga qarang, Bekmurodov, unaqa qilmang! Nima- dandir qiynalyapsiz, ayting menga. Yengil tortasiz. Birovga aytmaslikka so‘z beraman. Ishoning menga. U ancha vaqtgacha yerga qarab o ‘tirdi. Uning k o ‘ziga qaram aslik uchun sharshara quyilayotgan tepaga qaradim. U shunchalik balanddan quyilardiki, suv to ‘zonlari orasida ko‘rinmasdi. Xuddi bizning tepamizdagi oppoq cho‘qqi bir parcha uvada bulutga sanchilib turardi. - X otinim ni nihoyatda yaxshi ko‘rardim . Bilmadim, boshqa erkaklar ham xotinini shunchalik yaxshi k o ‘rolar- mikin. U rushdan oldin ikkovim iz o ‘ninchini birga bi- tirgandik. To‘y qilm oqchi b o ‘lib tayyorgarlikni ham k o ‘rib q o ‘ygandik. To‘yni o ‘zim qoldirganm an. Bunga ham Zarofatni yaxshi k o ‘rganim sabab b o ‘lgan. Endi o ‘ylab qarasam , o ‘shanda chakki qilgan ekanm an. K allam ga o ‘shanda nim a o ‘y kepti deng, urushda o ‘lib-netib ket- sam , Zarofat beva qoladim i, depm an. To‘yni qoldirib, urushga ketdim. Q ‘q tegm agan joyim qolm adi. Q ‘q oladi- yu, o ii m olm aydi. Tirik qaytib keldim . Rahm at, kutib o ‘tirgan ekan. To‘y qildik. A rm iyada tank m ingan edim, kelganim dan keyin shofyorlik qildim . Shofyorlik nozik ish, o ‘zingiz bilasiz. To‘yim izdan yetti oy o ‘tgandan keyin ikki yilga kesilib ketdim. Zarofatning tu g ‘ilgan kuni edi o ‘shanda. Ertalab m ashinada uni uncha-m uncha xarajat uchun bozorga oborib q o ‘ygan edim. Y or-birodarlarni ham kechqurunga xabarlab q o ‘ygandim . N im a b o ‘ldi-yu, o ‘sha kuni ish k o ‘payib, sovxozga yuk ortib ketib, kech qoldim. Q orong‘i tushib qolganda sovxozdan qaytdim . M ashinani yeldirib kelyapm an. Bir mahal qarasam , k o ‘cha o ‘rtasida 202 bir m ast gandiraklab kelyapti. Shoshib m ini chetga burdim. Terakka kim dir ot boylab q o ‘ygan ekan. Qoq belidan uribm an. M ashina o ‘tib, m oychining budkasiga tiraldi. Faner budka parcha-parcha b o ‘lib ketdi. Tushib qarasam , otning qornini yorib yuborgan ekanm an. U yga borolm adim , m ilitsiya olib ketdi. Yosh kelin yasatilgan dasturxon tepa- sida chirqillaganicha qolib ketaverdi. Zarofat advokat soldi. CTshanda oldim ga kirgan advokatga, urinm ang, qonun nim ani buyursa, shu b o ‘laversin, deganm an. Xullas, ikki yilni tishim ni tishim ga q o ‘yib tam om lab, kelyapm an. N azarim da Zarofat hali ham dasturxon ustida meni kutib turgandek. Keldim. X otinim uyda y o ‘q. K o‘chib ketibdi. Q idirib daragini topdim . Boshqa m ahalladan jo y olgan ekan. Eshikni taqillatganim da o ‘zi chiqdi. Betim ga b ir qaradi-yu, boshini egganicha indam ay kirib ketdi. Avvaliga, mendan qattiq xafa b o ‘lgan ekan, deb orqasidan xijolatlik bilan qaradim. U birdan o ‘kirib yubordi. Hayron b o ‘ldim! Bir m ahal qulogNmga g ‘alati tovush kirdi. A langlab qarasam , tut shoxiga osilgan belanchakda chaqaloq... Bekmurodov o ‘m idan turib ketdi. Sharshara to ‘zoni orasiga kirib, ko‘zlari qizarib, qaytib chiqdi. Bilib turibman, yoshlarini artish uchun atayin shunday qilgan. — 0 ‘zimni yo‘qotib qo‘yibman, - dedi u ovozi tit- rab. - K o‘rpacha ustida to‘lg‘onib yotgan xotinimning sochi- dan sudrab, hovliga tortib tushibman. Xotin boTsa qo‘limdan qochib, belanchakdagi bolani oldi-yu, burchakka suqilib, dag‘-dag‘ titrayverdi. Ko‘zimga dunyo qorong‘i bo‘lib ketdi. Boshim aylanib, ayvonning labiga o ‘tirib qolibman. Kallamni changallab oTiraveribman, o‘tiraveribman, bir mahal qarasam, qorongN tushib qolibdi. Zarofatning qoNidagi bola uxlabdiyam, uyg‘onibdiyam, bilmabman. Boshimni ko‘tarib, u yoq-bu yoqqa qaradim-u, sekin o ‘m im dan turib, eshikka qarab yura boshladim. Zarofat, to ‘xtang, dedi. To‘xtadim. 203 - Meni o ‘ldirib, keyin keting! 0 ‘z qo‘lingiz bilan oMdiring. BoMmasa hozir ko‘zingizning oldida o ‘zimni pichoqlab tashlayman. H ushyor tortib ketdim. Bu nim asi, q o ‘rqqan oldin musht k o ‘tarishmi? Qaytib kelib yana o ‘tirdim. Zarofat bolani belanchakka yotqizib, oshxonaga kirib ketdi. N im anidir jaz-buz qilib pishirardi. Bola yig‘ladi deguncha yugurib chiqadi-da, yana oshxonaga kirib ketadi. Bir payt laganda qovurilgan kar- toshka olib chiqib, oldimga q o ‘ydi. TomogNmdan ovqat o ‘tarmidi. - Uy sizniki, - dedi Zarofat, - hovlingizni sotib, shu uyni olganman. Q o‘shnilaringizdan nom us qilib, ko‘chib ketdim. U boshqa hech narsa demay, bolani ko‘targancha uyga kirib ketdi. Bu bcnomus xotinga nim a deyishimni bilmayman. Q orong‘i tushdi. Q o‘ni-qo‘shnilam ing uyida chiroqlar yondi. Ichkari uydan bolaning ijirg‘anib yig‘lagan ovozi eshitildi. Seskanib ketdim. Derazadan Zarofatning boshi k o ‘rindi. - Joy qilib beraymi, yotasizmi? Indamadim. Saldan keyin deraza tagiga bordim. - Ayt, yaram as, nim a qilib q o ‘yding? To‘g ‘risini ayt- sang, churq etmayman. Bola uxlab qolgan shekilli, Zarofat oyoq uchida yurib, ayvonga chiqdi. Ustunga suyangancha b o ‘lgan voqeani yig‘- lab-yig‘lab gapira boshladi. Q orong‘i b o ‘lganidan uning basharasi qay ahvoldaligini bilmayman. U gapirishdan ko‘ra k o ‘proq yig ‘lardi. - Sizni deb ne kunlarni k o ‘rm adim . Tezroq chiqari- sharm ikin, deb borm agan jo y im qolm adi. 0 ‘zingiz afv s o ‘rashdan bosh tortibsiz, eplolm adim . A dvokat soldim . B o‘lmadi. В iron yili o ‘tsin, keyin harakat qiling, deb m aslahat berishdi. Yil o ‘tib, bir advokatni yolladim . Bor- y o ‘g ‘im ni q o ‘liga to ‘kib soldim . U yoq-bu yoqqa boshlab olib bordi. A llakim lar b o ‘shatishga v a ’da berishayotganini 204 aytdi. O xiri b ir kuni uyga kelib, pro kuror chaqiryapti, deb qoldi. Shoshib tayin qilgan jo y ig a bordim . P rokuror uyiga ketib qolgan ekan. U yiga y o ‘l oldik. Bem ahal b o ‘lib qolgandi, pastqam k o ‘chalardan bir uyga bordik. U meni aldagan ekan. B oshqa uyga olib borgan ekan. Q o ‘rqib ketdim . D evdek odam ga qandoq kuchim yetadi. H uvillab yotgan kim sasiz katta hovlida ovozim ni kim eshitadi... Shundan keyin m ahallada turishga nomus qildim. Oy- kunim yaqinlashib qoldi. K o‘chaga chiqm ay qo‘ydim. Oxiri hovlini sotib, shu yoqqa ko‘chib keldim. Zarofat jim b o ‘lib qoldi. Dod, deb yuborayozdim, q o ila rim beixtiyor mushtga aylandi. 0 ‘zim dag‘-dag‘ titray man. Qani insof, qani odam garchilik, qani diyonat, deb hovlini boshim ga ko‘tarib, baqirgim keladi. Shu payt birdan qizib turgan tanamga kim dir muz parchasini bosgandek sovib qoldim. Bilmadim, bu o ‘tni uyda o ‘qtin-o‘qtin ingalayotgan chaqaloqning m a’sum tovushi o ‘chirdimi, bilmayman, bilmayman. Zarofatni bag‘rim ga bosib ovutgim keldi. Ammo yigitlik g ‘ururi zo ‘r kelib, shashtimni qaytardi. Bekm urodov titrab-qaqshab papiros so‘radi. U gugurt chaqayotganida qo‘llari tinimsiz titrardi. U bir oz xomush o ‘tirgandan keyin x o ‘rsinib, gapini davom ettirdi. - Ketmadim, uyda qoldim. Yigitlikning bem a’ni g ‘u- ruriga uchib, ketib qolsam nim a b o ‘lardi? Eslasam, q o ‘r- qib ketaman. Zarofatda nim a gunoh? Birga yashab ketdik. To umrining oxirigacha Zarofatning chehrasida kulgi k o ‘r- madim. Hamisha xijolatlikda yashadi. Rangi siniqib, ozib, cho‘p b o ‘lib ketdi. Yalindim, yolvordim, bo‘lib o ‘tgan ishlar- ni bir um r unutib yuborganim ni aytdim, b o ‘lmadi. 0 ‘zini siqaverdi. D oktorga qaratsam, sil b o ‘lib qolgan ekan. Uch marta kurortga olib bordim, boMmadi. Umri qisqa ekan, qazo qildi. O Tyapti hamki, ko‘zlarim ga javdirab qaraydi. Bilib turibman, afv etishimni so‘rayapti. 205 Bekmurodov ho‘ngrab y ig ‘lab yubordi. Uning ajin bosgan oriq yuzlaridan qaynoq ko‘z yoshlari dumalardi. - Uch yarim yoshga kirib qolgan qizchani q o ‘limga oldim-u, Zarofatning ko‘zi oldida bag‘rim ga bosib o ‘pdim. Shunday qilishimni kutib, ilhaq b o ‘lib yotgan ekan, so‘nayotgan ko‘zlarida yilt etib bir nim a k o ‘ringandek b o ‘l- di-yu, yumildi. U tizzasiga tushgan sap-sariq bargni olib, suvga tashladi. Barg girdobda aylanib-aylanib, o ‘pqonga sho‘ng‘ib ketdi. - 0 ‘n besh yil b o ‘ldi Zarofatni tuproqqa berganimga. Oftob qoyadan hatlab o ‘tib, sharsharada kam alak pay do qildi. 0 ‘m im izdan turdik. C ho‘qqiga chiqqunim izgacha na undan, na mendan sado chiqdi. - Ertaga ketaman, - dedi u toliqqan tizzalarini ish- qab, - kechirasiz-da, qayoqdagi gaplam i aytib, dilingizni xira qilib qo‘ydim. - 0 ‘sha advokatni uchratmadingizmi? - bu gap beixtiyor og‘zimdan chiqib ketdi. Odam bolasining m iyasiga bir gap keldimi, so ‘rab bil- maguncha k o ‘ngli o ‘m iga tushmaydi. Bilmadim, shu gapni so‘rab to ‘g ‘ri qildimm i yo uning qalbini kemirib yotgan ilonni uyg‘otib yubordim mi, bilmayman. So‘rog ‘imga Bekmurodov darrov javob bermadi. Achchiq narsa yegandek, basharasi bujm ayib ketdi. N azarim da, javob berishga qiynalayotgandek... - Yo‘q, - dedi u zarda aralash. M a’lum b o ‘ldiki, u qotilni qidirm agan, sevgan kishisidan jud o qilgan, umriga o g ‘u tashlagan yaram asni jazolashdan bosh tortgan. Bilaman, u nechun qotilni qidirmagan. Kim biladi, balki bola otasiga o ‘xshar? Agar uni Bekmurodov ko‘rsa, tani- sa, Zarofatdan yodgor qolgan bola unga omonat bo‘lib qol- maydimi? U holda Bekmurodov bolaga m a’naviy otalik hissidan mahrum bo‘lib qoladi. Shuning uchun qidirmagan. 206 Ertasiga Bekm urodov jo ‘nab ketdi. U ketdi-yu, yura- gim ga m ehrm i, achinishm i, bilib boMmaydigan g ‘alati his tashlab ketdi. Atrofga qor purkagan qish b o ‘ronlari tinganda, tar- novlar bo‘yniga osilgan qahrabo sum alaklar chak-chak tomib, qishning so ‘nggi damlarini sanab tamom qilganda, shamollam i yirtib, bulutlam i tilka-pora qilgan olis cho‘q- qilarga tikilaman. Qoyalardagi ayoz kunlaridan yodgor qolgan sadaf siniqlariga boqam an-u, beixtiyor Bekmurodovni eslab ketaman. Nahotki shuncha mehr-u muhabbatni sig‘dirolgan ko‘krakda qahr-u g‘azab uchun joy qolmagan bo‘Isa?! Axir uning umriga og‘u tashlagan yaramas o‘z qilmishlarini eslarmikin? Qayerdadir farzandi borligini bilarmikin? Yo‘q, bilmas? U balki yangi qurbonlar izlayotgandir? Ana shunisi alam qiladi! Bekmurodovga o‘xshash qalbida yaxshilikdan o‘zga niyati bo‘lmagan kishilar esa shunday qotillaming umrini uzaytiryapti. Ana shulami o ‘ylaganimda ovozimning boricha: - Hoy odam lar, yaxshilik ham evi bilan, yom onga yom on b o ‘lishni ham unutm anglar! - deb qichqirgim keladi. Bugun qizining to ‘yiga taklifnom a tashlab ketgan kishi o ‘sha Bekm urodovmikin? Agar o ‘sha b o ‘lsa, qandoq yaxshi bo‘lardi-ya! To‘yga albatta boraman. Andijon, K uyganyor 207 TOG4 AFSONASI M a s h in a xo‘p yaxshi narsa-yu, uning ham o ‘ziga yarasha nag‘malari bor-da! M ashina olgan odam lam ing xotinlari hazil aralash, bu mashina emas, kundoshim, deyishar ekan. Sababi, er ishdan keliboq ovqatga ham qaramay, mashinasining tagiga kirib ketganicha, yarim kechada moyga qorishib chiqar, azonlab yana mashinaga unnab ketarkan. Vahobjon rayvodxozda texnik. Uning ham o ‘ziga yara sha ko‘rim sizgina «M oskvich»i bor. 0 ‘zi haydaydi. Eski m ashina mingan odam yaxshi shofyor hisoblanadi. Hadeb buzilavergandan keyin u yog‘ini kovlaydi, bu yo g ‘ini kovlaydi, xullas, ichida nimasi bo‘lsa, barini bilib oladi. Yaxshiyamki, Vahobjon hali uylanm agan. U ylanganida, albatta, xotini chidam asdi, yo meni deysan, yo mashinani deysan, deb turib olardi. Rost-da, u b o ‘sh qoldi deguncha m ashinani kovlaydi. Uni gurillataverib, q o ‘ni-qo‘shnilam ing jo nig a tegdi. Q o‘shnilar, shu Vahobjon uylana qolsaydi, o ‘zidan tinchib ketarmidi, deyishadi. A m m o Vahobjonning hali-beri uylanadigan niyati y o ‘qqa o ‘xshaydi. 0 ‘zi mun- doq birortasini topm aydi, qarindosh-urug‘lar topganini yoq- tirmaydi. Kam pir oyisi nolib qolsa, hazilga oladi-da, yana m ashina tagiga kirib ketadi. Oxiri jonidan bezor b o ‘lgan q o ‘shnilar kam pirga chiqib yalinishadi: - 0 ‘g ‘lingiz mashinani kechasi garajga oborib q o ‘ysin. Uxlatmayotibdi. Rayvodxozning garaji y o ‘q, qayoqda qoldiradi. Undan tashqari, o ‘zingizga m a’lum, Vahobjonga kechalari ham u yoqni suv urib ketdi, bu yoqqa suv kerak, deb raislar telefon 208 qilib turishadi. Shofyor olaylik deyishsa, qaysi shofyor bunaqa shaloq mashinaga - bunaqa bezovta ishga ko‘nadi. Bitta-yarimta yanglishib kelib qolgan shofyorlar ham ikki kunga chidamay, tashlab qochishadi. Xullas, bu ishga Vahob jonning o ‘zidan boshqasi to ‘g ‘ri kelmaydi. M ana shu Vahobjon bahor toshqinida suv olib ketib, haligacha tuzatilmagan kanal to ‘g ‘onini tuzattirishga bir haftadan beri ovora edi. Shu paytgacha raislar shox bostirib, bu yog‘iga shag‘al to ‘ktirib eplab kelishayotgan edi. Shu alpozda paxta sug‘orib b o ‘ladimi, kim qancha suv olayotga- nini bilib bo‘lmasa! Raislar bay-baylab vodxoz masalasini byuroga qo‘yib qolishdi-ku. Ana vodxoz boshlig‘ining tipir- chilab qolishini k o ‘ring. Ikki kunda sement ham topildi, buldozer ham, beton plitalar ham topildi. Kechasi-yu kunduzi ish. Kolxozlar odam ham topib berishdi. Dorotdel yo‘lga «o‘tilmasin!» degan belgi qo‘yib, mashina va avtobuslami vaqtincha boshqa yo‘ldan qatnaydigan qilib qo‘ydi. Soch-soqoli o ‘sib ketgan Vahobjon, projektor yonida turgan montyor bolaga baqiradi, shag‘al to ‘kayotgan samos- valga chiroqni to ‘g ‘rila, kabelni tort, suv tegmasin, deb qichqiradi. Orqasiga tisarilib, shag‘alli mashinaga y o ‘l ko‘rsatadi. Ish qizigandan qizib ketgan. Yoz kechalari shunaqa ishlashlik boMadi. Ayniqsa, bu tom onlam ing oqshomiga hech narsa teng kelolmaydi. Daryo shovullaydi, tog‘ orqasidan osm onga sut purkagandek b o ‘lib, avval oy shu’lasi k o ‘rinadi, keyin o ‘zi salmoqlab osmonga ko‘tariladi- da, tog ‘ cho‘qqisiga ayri minib, turib qoladi. Biram chiroyli, biram yoqimli shamol esadi. Saraton dazmoldek qizdirgan toshlam i shu shabada puflab sovitadi. CTt-oManlarni silki- tadi. Jo ‘jasi hali uchirm a b o ‘lm agan ona o ‘rdaklarning alla- ga o ‘xshash g ‘alati g ‘aqillashini uzoqlardan olib keladi. Kanalning beto‘siq-beto‘lqin suvi oydinda xuddi poyoni yo‘q yaxlit oynadek yaltiraydi. Quloq boshida suv ochayotgan m iroblam ing tovushi eshitilib qoladi. Ayniqsa, bittasi ezib- ezib ashula aytadi. Kechasi olisdan kelgan q o ‘shiq g ‘alati 14 — S. Ahm ad 209 bo‘larkan. Odamning tomir-tom iriga kirib ketaman deydi. Betonchi bola ham q o ‘shiqqa ishqivoz ekan, ovozi biram do‘rillagan. Q o ‘shiq so‘zlarini poym a-poy qilib xonish qilib qoladi. Q uruvchilar atayin uni mayna qilib «yana b o ‘lsin», «do‘st» deb qo‘yishadi. Yigit ham ulam ing «iltimosi»ni yerda qoldirmay, ashulaga ashulani ulab ketadi: Toshga yomg 'ir kor qilurmi, Muttasil yoqqan bilan... - Do‘st, bu Navoiydanmi? - Yo‘g ‘-e, Mashrabnikidir. Qiyqiriq, kulgi. Shu zaylda kulgi bilan, qo‘shiq bilan ish davom ctadi. Vahobjon u yoqdan-bu yoqqa zir yugurib, ishni jadallatadi. Kattakon bak oldida choy damlangan tunuka choynakni cho‘g ‘ga qo‘yib o ‘tirgan cholning yoniga tushib ketayotgan edi, uzoqdan mashina chirog‘ini ko‘rib to‘xtadi. Mashina «o‘tilmasin!» belgisi qo‘yilgan muyulishdan o ‘tib, to‘ppa to‘g ‘ri kelaverdi. Vahobjon ijrokomdan birov kelayotgan bo‘lsa kerak, deb o ‘yladi. Tikilib qarasa, tangadek zangori chirog‘i bor. Nechuk taksi mashinasi bu tomonlarga o ‘tdi ekan, deb yo‘lga chiqdi-da, qo‘lini ko‘tarib, uni to ‘xtatdi. - Mumkin emas, belgini ko‘rm adingizm i, qayting! Shofyor kabinadan bosh chiqarib, qoNini k o ‘ksiga qo‘yib, uzr aytgan bo‘ldi. - K o‘ktoshga ketayotgan boMsanglar, Xonimobod tom ondan aylanib oTasizlar. Xonimoboddan aylanib o ‘tish uchun ortiqcha o ‘n to ‘qqiz kilometr y o ‘l yurish kerak. Har qanday odam ga ham taksida borish jab r boMadi! Shofyor kabinadan tushdi. Ikki q o ‘lini beliga q o ‘yib, u yoq-bu yoqqa qaradi-da, o ‘tib ketishning sira iloji y o ‘qligini bilgandan keyin, noiloj orqa eshikni ochib, ichkariga qarab yelkasini qisdi. 210 Iloji y o ‘q, opajon. Buyog‘i ko‘p qolmadi. Piyoda yigirma minutda yetasiz. X onimoboddan borsangiz qimmat- ga tushadi. Mayli desangiz, yana o ‘zingiz bilasiz. M enga bari bir. M ashinadan cham adon k o ‘targan bir ayol tushdi. Vahobjon qorong‘ida uning yuzini aniq ko‘rolmadi. Ayol shofyor bilan ancha vaqtgacha nim anidir gaplashib turib qoldi. Keyin mashina orqasiga qaytdi. Ayol bitta-bitta bosib, Vahobjonning oldiga keldi. K o‘ktoshga qaysi tomondan borishni so‘radi. Tavba, ovozi tanish. Qayerda eshitgan bu tovushni? Shu payt shag‘al to ‘kib b o ‘lgan samosval keskin burilgan edi, uning o ‘tkir chirog‘ida ayolning yuzi bir dam yorishib ketdi. Sochlari boshiga chambarak qilingan, lablariga bilinar- bilinmas qizil surtilgan, yigirm a-yigirm a ikki yoshlardagi kelishgan qiz. Vahobjon uni tanidi. Bu qizni u bir marta, atigi bir marta k o ‘rgan. U bilan yonma-yon o ‘tirib choy ichgan. Shu qizning o ‘zi unga choy quyib bergan. Ammo Vahobjon, to ‘g ‘risini aytganda, u quyib bergan choyni qiynalib ichgan, negaki, bu qizning bir q o ‘lida odamning kalla suyagi bor edi. Vahobjon o ‘tgan yilning avgustida institutning sirtqi b o iim ig a imtihon topshirgani Toshkentga tushgan edi. Konsultatsiya o ‘tkazadigan o ‘qituvchining tobi qochib qolib, institutga kelolmay qolibdi. Dekan Vahobjonga o ‘qituvchining uyiga borishni m aslahat bergan edi. Bordi. U Chilonzordagi katta k o ‘cha betidagi uyning ikkinchi qavatida yasharkan. Kirib gaplashdi. Bilmaganlarini so ‘rab oldi. 0 ‘qituvchi Vahobjonga im tihonga kirsangiz b o ‘ladi, deb maslahat bcrdi. U xursand bo‘lib chiqsa, mashinasining bir g ‘ildiragi shalpayib yotibdi, kam eraning zolotnigini birov burab olib qo‘yibdi. Asfalt yo‘lakda «bosdimmi» o ‘ynayotgan qizchalar unga qarab turishardi. Ulam ing biri yaqin kelib shivirladi. - Akbar minnarsangizni burab olib q o ‘ydi. 211 - Q anaqa Akbar? - Hu anavi uyda turadi. Hozir qochib chiqib ketdi. Inobat opam lam ing ukalari. Vahobjonning ju d a jahli chiqib ketdi. Bu qanday gap! Zapas g ‘ildirak b o ‘lganda ham boshqa gap edi. Vahobjon boyagi qiz ko‘rsatgan uy eshigining tugmasini bosdi. Javob boMmadi. Yana qo‘n g ‘iroq tugmasini bosgan edi, ayol kishining: «Hay Akbar, eshikni och, birov keldi» degan tovushi eshitildi. Hadeganda eshik ochilavermadi. Anchadan keyin shippak tovushi yaqinlashdi-da, eshik qarsillab ochildi. Vahobjonning qarshisida odam ning kalla suyagini ushlagan ko‘hlik bir qiz turardi. Vahobjonning yuragi orqasiga tortib ketdi. Qiz qoshlarini kerib, kimda ishingiz bor edi, degandek hayron b o ‘lib turibdi. - Akbarda ishim bor edi. Chaqirib bersangiz. Qiz ermak qilayotgandek orqasiga qarab qichqirdi: - Hoy, Akbar, o ‘rtog‘ing keldi lar, bu yoqqa chiq! Ichkaridan trusichan, olti yoshlardagi bir bola bumini tortib chiqdi. U Vahobjonni ko‘rishi bilan to‘xtadi. Keyin Vahob jonning o ‘rtog‘i birdan orqasiga tiraqaylab qochib qoldi. Qiz nima gapligiga tushuna olmay hayron. Vahobjon bo‘lgan gapni aytib berdi. Qiz xijolat bo‘lib, undan uzr so‘radi-da, hozir o‘sha buyumni olib beraman, deb orqasiga burildi. Keyin to‘xtab, qo‘lidagi kalla suyagini Vahobjonning q o iig a tutqazdi. - Hozir, hozir olib beraman. Akbar vannaxonani ichidan berkitib olgan ekan. Qiz yalindi. Oxiri Akbar eshikni ochdi. Vahobjon qarasa, u vannaga suv to ‘ldirib, ming yamoq b o ‘lib ketgan avtokam eraga nasos bilan yel berayotgan ekan. - Bu o ‘lgur cho‘milishga kerak-da. Suzishga o ‘rganayot- ganmish. Qani, ber, kim o ‘rgatdi senga birovning narsasini olishni?! - M agazinda y o ‘q-da, bo‘lmasa olarm idim, - dedi A kbar burnini tortib. 212 Shunday dedi-yu, vannadagi ilma-teshik kamera og‘zidan zolotnikni chiqazib berdi. Vahobjon qizga rahmat aytib, tashqariga chiqdi. Ust kiyimini yechib, mashinaga domkrat qo‘yib, g ‘ildirakni k o ‘tardi, uni chiqarib olib, boshqatdan yel bera boshladi. To u ishini bitkazguncha qora terga tushib ketdi. Ancha kech ham boTib qolgan edi. Uning qiynalayotganini balkondan k o ‘rib turgan qiz: - Kirib yuvinib oling, - dedi. Vahobjon bir so ‘z dem ay qaytib kirdi. Qiz yelkasida sochiq, qoTida sovun bilan uni kutib turardi. U yuziga sovun surtayotganida ham, oppoq, kraxmallan- gan sochiqqa artinayotganida ham bir o ‘y kallasidan ketmasdi: «Qanday chiroyli qiz-a, ammo q o ‘lidagi odamning kalla suyagi nimasi». - Choy dam lab q o ‘ydim , ichib ola qoling, qom ingiz ham ochgandir. Vahobjon uzr aytsa ham qiz q o ‘ymadi. Choy quyib uzat- di. Bola bechora ichishni ham, ichmaslikni ham bilmay hayron edi. Ichdi-yu yana boyagi kallani esladi. Oxiri, u qizga rahmat aytib ketar ekan, Akbarga zolotnik keltirib berishga v a’da qildi. A na shu voqeadan keyin Vahobjon qizni uchratmadi. Uyiga, Akbarga v a’da qilgan narsani olib borganda qiz yo‘q ekan. Mana, oradan bir yil o ‘tdi. U o ‘sha qizni eslaganida nihoyatda ko‘hlik bir qizning yuzi, k o ‘zi, kelishgan gavdasi k o ‘z oldiga kelardi-da, zum o ‘tmay, bu go‘zallik o ‘rnini tirjaygan kalla suyagi egallab olardi. Shuning uchun ham Vahobjon uni eslam aslikka tirishardi. M ana bugun daryo shovullagan, shag‘allar qaldiragan tog ‘ oqshom ida ikkovi yana baqamti kelib turishibdi. Qiz uni tanimagan boTsa kerak. Negaki Vahobjonning soch- soqoli o ‘sib ketgan, kiyimlari chang, tuproq edi. U lam ing har ikkovi bir-birlariga qarab, ancha turib qolishgandan keyin Vahobjon gap boshladi: 213 - K o‘ktoshga kelyapm an deng. U yerda qarindosh- laringiz bormi? - Yo‘q, - dedi qiz. - Ishga shu yoqqa tayin qilishdi. Rayzdrav ixtiyoriga... Q izning ovozi biram yoqimli, biram jarangli. Vahobjon seskanib ketdi. Demak, bu qiz rayonga doktor b o ‘lib kelyapti. U doktorlikni bitirgan. Odamning kalla suyagini bekorga k o ‘tarib yurmagan ekan u... - Meni taniyapsizm i? - dedi Vahobjon. - Yo‘g ‘-e, - dedi qiz yelkasini qisib. - Uyingizga borgandim. A kbam ing orqasidan vannaga kirganim... Vahobjonning gapi o g ‘zida qoldi. - A-a-a, o ‘sha sizmidingiz, buni qarang-a, tanimapman. Uyimizga yana bir kelgan ekansiz. Yo‘qligimni qarang-a. Buldozerchi Vahobjonni chaqirib qoldi. U qizga: «Hozir kelaman» deb chopganicha ketdi. Allamahal b o ‘lib qolgan edi. Vahobjon prorabga top- shiriqlami berib, qizning oldiga qaytdi. - Qani, mehmon, ketdik. K o‘ktoshga o ‘zim oborib q o ‘- yaman. Qiz qarshilik qilmay, «M oskvich» eshigini ochdi. Yo‘lga tushishdi. Oy xuddi mashina bilan yonm a-yon ketayotganga o ‘xshaydi. Soyadek b o ‘lib ko‘rinayotgan to g‘ tizmalari biram ajoyib, biram ajoyib. Vahobjon m l boshqarib borarkan, o ‘y o ‘ylardi: «Qani endi shu qizga uylansam, menga tegarmikan? Tegmas, balki sevgani bordir...» M ashina motori bir-ikki yo‘talib o ‘chdi. Vahobjon shoshib tushib, kapotni ochdi. Ventilatsiya tasmasi uzilib ketibdi. Zapasi y o ‘q. Endi nim a b o ‘ladi? Shu yerda tunab qolishdan boshqa iloj y o ‘q! U lam ing ikkovi ham hafsalalari pir b o ‘lib, toshga o ‘tirishdi. 214 - Qiziq b o ‘ldi-ku! - dedi Vahobjon xijolat chekib. Qiz indamadi. U azam at to g1 tizmalariga, qoya uchiga jig ‘a bo‘lib q o ‘nib turgan baldoqdek oyga jim gina qarab o ‘tirardi. Bilasizmi, men hech toqqa chiqmaganm an. Buni qarang, kechasi, ayniqsa, oydinda ju da g ‘alati bo‘larkan. Biram yaxshiki. Q izning tovushidan sovqotganligi shundoqqina bilinib turardi. Vahobjon mashinani ochib, old suyanchig‘ini tushirib, ketidagisiga yondashtirib qo‘ydi. - Siz kirib bir oz m izg‘ib oling. Qiz avvaliga k o ‘nmay turdi. Keyin sovuqdan titrab, ichkariga kirib ketdi. Vahobjon radioni sekinlab burab qo‘ydi. Tog1 o'ngirida yoqimli kuy oqar, kichkinagina, ko'rim siz m ashina ichida esa husnda yagona bir qiz uxlardi. Vahobjon uning atrofida papiros chekib aylanib yurdi. Bu holat gerdaygan to g1 etagida tug‘ilayotgan yangi dos- ton, yangi afsonaga o ‘xshardi. Kim biladi, balki Vahobjon afsonavor bu oqshomda o ‘z baxtini, m uhabbatini qo'riqlayotgandir. Zora shunday b o isa ! 1969-yil 215 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling