To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

S e llu lo za va o q silla r
kabi tabiiy yuqori m olekulali m oddalarni 
modifikatsiyalab, qurilish materiallari uchun bog‘lovchilar tayyorlanadi. 
M asalan, a se tilsellu lo zad a n y o g ‘och va m etallarni b o ‘yash uchun 
mustahkam va suvga chidamli loklar olinadi.
Sintetik 
k a u c h u k la r - to ‘yinmagan uglevodorodlarnipolim erizatsiya- 
lash sopolim erizatsiyalash usulida olinadi. Xom ashyo sifatida izopren, 
butadiyen, x lorpren, izobutilen va shu kabi m onom erlar ishlatiladi. 
Ishlatilgan m onom erning turiga qarab izoprenli, butadiyenli, xlorprenli, 
butadiyen-stirolli va boshqa turdagi kauchuklar tayyorlanadi. Ular linoleum
168

---

va pol plitkalari uchun yelim va m astikalar, germ etiklar tayyorlashda 
ishlatiladi. G erm etiklar butilkauchuk, xlorprenkauchuk asosida olinadi. 
Sintetik kauchuklar elastiklik xususiyatlari berish uchun boshqa polimerlar 
tarkibiga kiritiladi.
Vulkanizatsiyalashtirilgan kauchuk tarkibiga qurum, bo‘r va shu kabi 
kukun to ‘ldirgichlar kirkib, rezinalar olinadi. Vulkanizatsiya jarayonida 
kauchuk va oltingugurt orasidagi reaksiya natijasida yoki radiatsion ishlov 
berish tufayli m ahsulotda yangi q o ‘shbogiar hosil boiadi. Kauchukli 
rezina asosida polbop va gidroizolyatsiya materiallari, germetiklar va shu 
kabilar tayyorlanadi. Rezina chiqindilari uvoqlanib, bitumrezinali o ‘rama 
materiallar va mastikalar olinadi.
11.4. Polim er va plastm assa b u yum larning turlari
11.4.1. Kukun to ‘ldirgich li p lastm assalar
Karbolit -  yog‘och uni va pigm ent (qorakuya) to ‘ldirgichli fenol -
formal-degidli smoladan tashkil topgan. Karbolit press-kukuni - buyum 
tayyorlash uchun oldindan tabletka ko‘rinishida presslangan boshlang‘ich 
m ahsulot. Buyumni presslash harorati 150—180°S, 2 0 -3 5 M Pa bosim
ostida. Karbolit-dan tayyorlangan buyum lar elektroarmatura, gaz plitalari 
va apparaturalari uchun farnituralar va boshqa asboblarda ishlatiladi (11.1- 
rasm).