To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

B og‘lanu vch an lik
- beton qorishmasining tashqi fizik-m exanik 
omillar 
ta’sirida qatlamlanmaslik xususiyatidir.
Beton qorishmasining qatlamlanishi beton strukturasining buzilishiga 
va 
xossalarining yomonlashishiga sabab bo‘ladi. Uni oshirish uchun 
tarkibini 
to‘g ‘ri tanlash zarur. Beton tarkibida sement miqdorining ko‘p 
boMishi, 
suv miqdorining kamayishi qorishmaning qatlamlanishini keskin 
pasaytiradi.
Beton qorishm asining qulay joylanuvchanligi 
- uning tarkibidagi 
suvning 
m iqdoriga bevosita bogMiq boMadi. Beton qorishm asiga 
qo‘shilgan 
suv sement gidratatsiyasi va toMdirgichlar yuzasini hoMlash 
uchun sarf 
boMadi. Beton qorishmasini qorish, jarayonlami hisobga olib, 
suv 
miqdori ko‘paytiriladi. Mayda va yirik toMdirgichlar miqdori muayyan 
mutanosiblikda belgilanmasa, beton qorishmasining suvga boMgan talabi 
oshib 
ketadi. Betonning asosiy xossalari o ‘zgarmas boMishi uchun suv- 
sement 
nisbati ham o ‘zgarmas boMishi kerak.
Odatda, 1 m3 beton qorishm asi tayyorlash uchun, sement sarfi 
200-400 kg/m3 boMganda sarflanayotgan suvning miqdori betonning 
markasiga mos ravishda o ‘zgarmas boMadi. Shuning uchun beton tarkibi 
hisoblanayotganda suvning miqdorini sementning miqdoriga nisbatan 
aw aldan tayyorlangan jadval yoki grafiklar yordamida toMdiruvchilaming 
turi va fraksiyasini hisobga olgan holda tanlanadi (6.2-rasm).
79
f

---

6.2-rasm. Portland sement, o ‘rtacha yiriklikdagi qum va shag‘al 
asosidagi og‘ir beton uchun suv sarfi:
a) harakatchan qorishmalar; b) bikr qorishmalar; shag'al 
fraksiyalarining engyirigi: 1—70 mm; 2 -4 0 mm; 3-2 0 mm; 4 -1 0 mm.
Zich va mustahkam beton tayyorlashda sement xamirining miqdori 
katta ahamiyatga ega. Sement xamirining optimal miqdori mayda va yirik 
loMdirgichlaming miqdoriga va fraksiyalariga bogliq. Beton qorishmasi 
tarkibida qumning ko‘payishi sement xamirining sarfini oshiradi. Shuning 
uchun mayda va yirik to ‘ldirgichlar nisbatini shunday tanlash zarurki, 
bunda donalar orasidagi bo‘shliq minimal bo‘lsin. Sement xamiri miqdorini 
asossiz kamaytirish betonning zichligi va mustahkamligini pasaytiradi.
Sem ent, suv, m ayda to ‘ldirgichlardan iborat qorishm a yirik 
to‘ldirgichlaming oraliq bo‘shlig‘ini to‘ldiradi. Bu jarayon ideal bo‘lmay, 
yirik toMdirgich donalarining bir-biridan qochishiga olib keladi. Odatda, 
donalaming bir-biridan qochishi a - koeffitsiyenti bilan belgilangan bo‘lib, 
doimo 1 dan katta boMadi. Bikr beton qorishmalarida yirik toMdirgich 
donalari harakatchan qorishmalarga nisbatan kamroq bir-biridan qochadi 
va a - koeffitsiyenti mutanosib ravishda bikr betonlarda minimumga 
intiladi (6.3-rasm).