Tolali ekinlar biologiyasi

Oziq moddalarga talabi. G’o’za o’simligi butun yer o’stki qismlari bilan birga, 1tonna chigitli paxta yaratish uchun eng muhim bo’lgan oziq moddalardan o’rtacha:50-60 kg azot, 10-15 kg fosfor, 50-60 kg kaliy talab qiladi. Boshqa elementlardan o’rtacha hisobda 50kg kalsiy, 10 kg dan oltingugurt, magniy va natriy, 2 kg gacha temir, 200 g gacha bor, 50 g mis, 1,5 kg xlor o’zlashtiradi.
Agar umumiy hosilga nisbatan ko’p miqdorda (50-60%) paxta tashkil etadigan qilib parvarish qilinsa, oziq moddalarning sarfi birmuncha kamayishi mumkin.
Ildiz sistemasini vujudga keltirish uchun yer usti massasiga ketadigan oziq miqdordan N-3-5 %, R-5-7 %, K-7-10 % sarflanadi. G’o’za o’zining o’suv davrida sarflaydigan azot va fosfor moddasini rivojlanishi davrlari bo’yicha quyidagicha o’zlashtiradi: shonalashgacha azot 7%, fosfor 5%,: shonalashdan gullashgacha azot 46 %, fosfor 35 %, gullashdan pishishgacha azot 44 %, fosfor 50 %, pishish davrida esa azot 3%, fosfor 10 %.
G’o’zaning rivojlanish davrida oziq moddalarning yetarli bo’lishi uning normal o’sishi va rivojlanishi uchun zarurdir, yuqori va sifatli hosil olinadi.
O’simlikka azot yetishmasdan qolsa g’o’za barglari mayda va yashil sarg’ish rangli, kalta bo’yli, kam ko’sakli bo’lib qoladi. Oshiqcha bo’lganda g’o’za g’ovlab ketadi pishib yetilishi kechikadi.
Fosfor elementi yetishmaganda ham o’simlikning ildiz sistemasi sekin rivojlanadi, barglari mayda va kalta bo’yli bo’lib, barglarida qizg’ish tomirlarni va dog’larni kuzatish mumkin. O’simlikni generativ organlarini paydo bo’lishi kechikadi, hosil sifati pasayadi. Kaliy yetishmaganda bargda qo’ng’ir dog’lar paydo bo’ladi, sekinlik bilan quriydi, buralib tushib ketadi, vilt bilan kasallanishi kuchayadi, hosil sifati pasayadi.
Mikroyelementlarni qo’llash (bor, marganes, mis va boshqalar) g’o’za gullarini otalanish jarayoniga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’simlikning kasallikka chidamliligi oshadi.
Tuproqqa talabi. G’o’za turli xil tuproqlarda ham o’sa oladi. Biroq hamma tuproqlar g’o’za uchun to’liq yaroqli bo’lavermaydi. Tuprog’i har xil, lekin sharoitlari bir xil bo’lgan yerlardagi g’o’zalardan mo’l hosil olish uchun turli miqdorda mehnat va materiallar sarflashga to’g’ri keladi.
Madaniy qatlami qalin, eskidan sug’orilib kelinayotgan yerlardan yuqori hosil olinsa, yer osti shag’al va qum qavat yuza joylashgan yerlardan ham yaxshi parvarish qilingandagina yuqori hosil olish mumkin.
Mexanik tarkibi qumoq yerlar ham ancha ma’qul hisoblanadi. G’o’za uchun og’ir tarkibli tuproqlar uncha qo’lay emas, ammo yaxshi parvarish qilganda mo’l hosil yetishtirish mumkin.
SHo’rlangan yerlar g’o’za uchun yaroqli emas. Tuproqda Sl - 0,12-0,14 %, SO₄ –0,5-0,6 % , qattiq qoldiq 1,4 % ga yetganda o’simlik qurib qoladi. Sl - 0,015- 0,034 %, SO₄ – 0,200–0,300 %, qattiq qoldiq 0,400-0,700 % bo’lganda g’o’za zaif rivojlanadi. SHo’r yerlarda g’o’za yetishtirish uchun, albatta, sho’r yuvish tadbirlari o’tkaziladi.
G’o’za uchun yer osti suvining chuqurligi 3 m dan past bo’lganligi ma’qul, suv yuza joylashgan yerlarda g’o’za kuchli o’sib, ko’sakning ochilishi kechikadi.