Тошкент-2021 3 Март 2021 10-қисм Тошкент март 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»
Download 3.06 Mb. Pdf ko'rish
|
10.Pedagogika yonalishi 2 qism
|
Kalit so‘zlar: Til tarixi, tilning rivojlanish bosqichlari, qadimiy turkiy tili, qadimiy o‘zbek
adabiy tili, terminologiyasi, ijtimoiy-siyosiy, haqoratli, funktsional va semantik tahlil. Yozma yodgorliklar til va jamiyatni o‘rganishda ayniqsa muhimdir uning rivojlanish bosqichlarini aniqlash. Tarixi bilan bog‘liq til jamiyat va millat rivojlanib boraveradi, jamiyatda yuz bergan o‘zgarishlar o‘sha davrning yozma manbalarida aks etgan. Shu nuqtai nazardan, til tarixini o‘rganish leksika, bir tomondan, har bir so‘zning rivojlanish evolyutsiyasini tasvirlaydi, ikkinchidan, bu tilning so‘z boyligini va uning ba’zi fonetik, morfologik va ba’zi vaqtlarda sintaktik xususiyatlar. Shuning uchun, kufrlik tarixini o‘rganish, umuman, til tarixini o‘rganish uchun ham muhimdir. Shu maqsadda ushbu maqola tarixiy lug‘at tarkibida alohida o‘rin tutadigan mansab so‘zlari asosida “Tarixi muluki Ajam” (“Tarix Ajam”) va “Tarixi Anbiyo va hukamo” (“Tarix” payg‘ambarlar va donishmandlar to‘g‘risida “) Alisher Navoiy tomonidan yozilgan.” Ajam tarixi “leksikasi tavsiflanadi faoliyati va shu kabi miqdoriy atamalar soni bo‘yicha. O‘zbekistonda ota-bobolarimiz qoldirgan moddiy va ma’naviy merosni bugungi avlodga etkazish bizga asrlar davomida bergan va ilmiy asosda o‘rganish davlat siyosatiga ko‘tarilgan. Kimga yozma yodgorliklarga murojaat qilish bilan bog‘liq muammolarni hal qilishning muhim bosqichlaridan biridirNavoiy ijodiga qiziqish va uning tilini o‘rganish uzoq tarixiy jarayondir ishlaydi. Ushbu yo‘nalishda turklarda, ayniqsa o‘zbek tilida olib borilgan jiddiy tadqiqotlar mavjud amalga oshirildi: ilmiy ishlar, lug‘atlar, risolalar, maqolalar nashr etildi, konferentsiyalar o‘tkazildi. Tilidagi tadqiqotlar hajmi va ko‘lami bo‘lsa ham shoirning asarlari ularni alohida aytib o‘tishga hech qanday imkoniyat bermaydi, A.K.Borovkov, A.M.Shcherbak, B.Bafoev, H.Sulaymonov, P.Shamsiev, A.Hayitmetov, G.Ibragimov, Abdurahmonov, A.Rustamov, E.Fozilov, S.Ibrohimov, A.G‘ulomov, X.Doniyorov,Xususan, shoir tilining fonetik va grammatik tuzilishi aks ettirilgan A.M.Shcherbak (Shcherbak, 1962), G‘.Abdurahmonov (Abdurahmonov va Rustamov, 1984), E.Fozilov (Fozilov, 1969), B.Bafoev (Bafoev, 1968), U.Sanaqulov (Sanaqulov, 1971), F.Abdullaev (Abdullaev, 1968), S.Ashirboev (Ashirboev, 1990) va B.Yusufov (Yusufov, 2005) keng ko‘lamli tadqiqotlar. A.Rustamovning (Rustamov, 1958) tadqiqotlari bag‘ishlangan tufayli Navoiy asarlari tilining fonetik va morfologik xususiyatlarini o‘rganish qadimgi o‘zbek adabiy tilining eng qadimiy va qimmatbaho qo‘lyozmalari, lingvistik belgilari edi va bu ilmiy jihatdan tahlil qilingan. Navoiy she’riyatining muhim jihatlaridan biri uning ijodi, uslubi va adabiyoti, M.Shayxzoda (Shayxzoda, 1959), A. Hayitmetov (Hayitmetov, 1961), A. Rustamov (Rustamov, 1964) va Y.Ishoqov (Isxoqov, 1965) bu haqda o‘z fikrlarini ilgari surdilar. Navoiy asarlarining tili nafaqat fonetik va grammatikasi bilan ajralib turadi tuzilishi, lekin leksik-semantik, frazeologik va uslubiy xilma-xilligi uchun. Ushbu sektor eng ko‘p o‘rganilgan deb hisoblanadi. Statistik usullar nuqtai nazaridan shoir asarlarining leksikasi aniqlash uchun ishlatiladi (Bafoev, 1983), leksik-semantik (Umarov, 1968), uslubiy (Hamidov, Xolboyeva, 2010), lingvopoetik xususiyatlari o‘rganilgan, shu jumladan ba’zi tizimda olib borilgan atamalar va sinonimlarni o‘rganish. A.Karimov (Karimov, 1973), Sh.Yoqubov (Yoqubov, 1994), Z.Hamidov (Hamidov, 1982), Sh.Egamova (Egamova, 2007) Tojiboeva (Tojiboeva, 2011) ilmiy tadqiqotlari ham bunda muhim rol o‘ynaydi yo‘nalishAlisher Navoiy asarlarini o‘rganishdagi barcha mashaqqatli ishlar bu muhim qadamlardan biridir ushbu murakkab muammoni muvaffaqiyatli o‘rganish. Biroq, biz ularni umuman ko‘rib chiqa olmaymiz til hodisalari va ularning mohiyatini Navoiy asarlari tilida izohlash. Chunki Navoiy tili barcha davrlarning tili bo‘lib, butun shoir asarlari bir-biridan farq qiladi ularning o‘ziga xos lingvistik, she’riy va uslubiy xususiyatlari, shuning uchun asarlarini tasavvur qilish mumkin buyuk yozuvchi, shuningdek, har birini o‘rgangandan so‘ng o‘zbek adabiy tilining eski lingvistik |
