Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

238
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
qilingan kundan boshlab bir hafta ichida O‘zbekiston Respublikasining Oliy 
sudiga shikoyat qilinishi mumkin».
Normativ-huquqiy hujjatlarning kuchga kirish va amalda bo‘lish vaqtini 
aniq belgilash muhim ahamiyatga ega. Chunki ular belgilangan vaqtdan bosh-
lab so‘zsiz bajarilishi lozim. Bu qonun ustuvorligi prinsipini hayotga joriy etish 
bilan bog‘liq. Qonun orqaga qaytish kuchiga ega emas, degan talab qonun 
chiqarilgunga qadar vujudga kelgan hamda mavjud bo‘lgan harakat va muno-
sabatlarga tatbiq etilmaydi, degan ma’noni anglatadi. Biroq, bu umumiy yuri-
dik aksiomadan ikki holatda istisno bor: 
birinchisi, agar qonun yoki normativ 
hujjatning o‘zida, ularning orqaga qaytish kuchi ko‘rsatilgan bo‘lsa; 
ikkinchisi, 
agar qonunda sodir etilgan xatti-harakat uchun jazo qo‘llash to‘xtatilgan bo‘lsa 
yoki jazoni yengillashtirish ko‘zda tutilgan bo‘lsa, qonun orqaga qaytish 
kuchiga ega.
Qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar quyidagi uch asosga ko‘ra 
amal qilishini to‘xtatadi:
a) normativ hujjatning amal qilishi belgilab qo‘yilgan muddat tugagan 
bo‘lsa;
b) davlat vakolatli organining normativ hujjatni bekor qilish to‘g‘risida 
qarori bo‘lsa yoki eskisining o‘rniga kelayotgan yangi qabul qilingan normativ 
hujjatda bu haqda ko‘rsatilgan bo‘lsa;
v) ilgari amalda bo‘lgan normativ hujjatni almashtiruvchi yangi normativ 
hujjat qabul qilinsa.
Odatda, eskirgan normativ hujjatni bekor qilish yoki kuchini yo‘qotgan 
deb topish haqida maxsus qaror qabul qilinadi.
Normativ-huquqiy hujjatlarning hudud va makon bo‘yicha amal 
qilishi. Davlat suvereniteti tamoyiliga binoan normativ-huquqiy hujjatlar dav-
latning butun hududida amalda bo‘ladi. Davlat hududiga quyidagilar ki-
radi – yer maydoni, yer osti, ichki va hududiy suvlar, yer va suv hududi usti-
dagi havo makoni, elchixonalarning, harbiy kemalar, parvoz etuvchi kemalar 
(apparatlar) hamda ochiq dengizda suzuvchi kemalarning hududlari. Normativ 
hujjatlar amal qilishining hududiy ko‘lami davlat yurisdiksiyasi bilan chambar-
chas bog‘liq. Ba’zan xorijiy mamlakat qonunchiligi muayyan davlat hududida 
amal qilishi mumkin. Biroq, buning uchun bu ikki davlat o‘rtasida ular qonun-
chilik hujjatlarining o‘zaro bir-birining hududida amal qilishi haqida shartnoma 
bo‘lishi shart.
Xalqaro shartnomalar normativ hujjatlarning eksterritorial harakatini 
ham nazarda tutishi mumkin. Ya’ni, bir davlatning qonunlari o‘z hududidan 
tashqarida ham amal qiladi (bir davlat qonunlarining boshqa davlat hududida 
bo‘lgan o‘z fuqarolari va tashkilotlariga nisbatan qo‘llanilishi). Federativ dav-

---