Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Qonun ijodkorlik (qonunni yaratish) jarayoni – davlat oliy vakillik 
organining konstitutsiyada belgilangan tartibda yangi qonunlarni yaratishga, 
amaldagi qonunlarga qo‘shimcha va o‘zgartirish kiritishga qaratilgan, shuning-
dek eskirgan qonunlarni bekor qilish borasidagi harakatlari yig‘indisi bo‘lib, u 
qonun bilan tartibga solinishi zarur bo‘lgan munosabatlarni aniqlash, qonun 
loyihasini tayyorlash, uni muhokama etish va qabul qilishni o‘z ichiga oladi. 
Qonunchilik jarayoni muayyan tartib, tashkillashganlik ifodasi sifatida mam-
lakatda qonunchilik hokimiyatini amalga oshirish shakli hisoblanadi. Qonun-
ning oliyligi, jamiyat hayotidagi ustuvor mavqei qonunchilik jarayonining ilmiy 
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish 
bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida / Rasmiy nashr. – T.: «Аdolat», 2017. – 4-bet.
Qonun ijodkorligi 
jarayoni va 
bosqichlari
3-§.

---

225
XI bob.
 Huquq
ijodkorligi
va amaliy ahamiyatini belgilab beradi. Zero, qonun yaratish jarayonining mu-
kammal tartibga solinganligi sifatli va talab darajasidagi qonunning vujudga 
kelishi uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi.
Qonun ijodkorlik jarayonining ta’rifi ikki ma’noga ega: 
birinchidan, bu 
qonun loyihasining parlamentga kiritilishidan boshlab, u qabul qilingunga qa-
dar davlat organlari tomonidan ro‘yobga chiqariladigan vakolatlar bo‘lsa; 
ik-
kinchidan, qonunchilik hokimiyatini amalga oshirishda ishtirok etadigan turli 
subyektlar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi protsessual qoidalar 
ifodasi(shakli)dir. Qonunchilik jarayonining muhim xususiyati shundaki, uning 
mazmunini tashkil etuvchi harakatlar tartibi va ularni amalga oshirish tartibi 
konstitutsiyaviy tarzda belgilab qo‘yiladi.
Qonun ijodkorligida muayyan munosabatlarni huquq vositasida tartibga 
solish obyektiv zarurligini anglab yetish, shunga ijtimoiy ehtiyoj borligini 
aniqlash alohida ahamiyat kasb etadi. Qonun yaratishdan oldin jamiyatda shun-
day qonun vujudga kelishga ehtiyoj bormi, degan savolga javob berish lozim. 
Qonun ishlab chiqishga kirishishdan avval mavjud ijtimoiy voqelik, hayot, 
muammoli vaziyat atroflicha o‘rganilishi talab etiladi. Bu borada ruminiyalik 
huquqshunos Anita Nashitsning fikri diqqatga sazovor. U huquq yaratishning 
birinchi bosqichida jamiyatda sodir bo‘layotgan jarayonlarni anglash, psixologik va 
irodaviy omillarni baholash, huquqni shakllantiruvchi omillarni tahlil etish va 
shu asosda hukmron irodani ifodalash ro‘y beradi, deb ta’kidlaydi. Bu bosqich-
da huquqni yaratish jarayoni o‘zining hayotga moslashuvchanligi bilan, turfa 
xilligi va dinamizmi bilan, qonunchilik sohasida tashabbus ko‘rsatishga imkon 
beruvchi tashkiliy shakllar miqdorining ko‘pligi bilan ajralib turadi. So‘ngra, 
huquqning ijtimoiy mansablari qonun yaratishning ikkinchi bosqichiga – 
huquqiy qarorni, ijobiy huquq normasini o‘rnatishga – o‘tilishini shart qilib 
qo‘yadi. Bu huquq normasini chiqarishga vakolatli bo‘lgan organlarning yuri-
dik ahamiyatli faoliyati tufayli amalga oshadi
1
.
Shunday qilib, u yoki bu qonunning yaratilishiga bo‘lgan ehtiyojni 
o‘rganish – qonunchilik jarayonining boshlang‘ich nuqtasidir. Bordi-yu, qonun-
ga ehtiyoj bo‘lmasa, qonun chiqaruvchi «rejalashtirgan» huquqiy tartibga solish 
ro‘y bermaydi, qabul qilingan qonun ishlamaydi, u amaldagi huquqiy tizimga 
singishib ketolmaydi, pirovard natijada qonunning ijtimoiy obro‘sizlanishi kelib 
chiqadi.
Qonun yaratish ehtiyoji ijtimoiy taraqqiyotning obyektiv qonuniyatlari-
ga muvofiq hayotning o‘zidan kelib chiqqani ma’qul. Masalan, bugungi bozor 
iqtisodiyoti munosabatlarining shakllanishi tegishli huquqiy zamin vujudga 
1 
Qarang: А. Нашиц. Правотворчество: Теория и законодательная техника. М., Прогресс, 1974. 
– 136-bet.
15–18-8

---