Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquq normasi 
tushunchasi va 
mohiyati
1-§.

---

249
XII bob.
 Huquq 
normasi
lari o‘rtasidagi turli-tuman aloqalar hamda munosabatlarni tartibga solishga 
xizmat qiladi. Bunday qoidalar qatoriga kishilar va ular guruhlarining o‘zaro 
munosabatlari, yurish-turish va xulq-atvorini tartibga soluvchi barcha axloqiy, 
diniy, siyosiy, korporativ, huquqiy va boshqa normalar kiradi.
Huquqiy normalar qadimdan turli ijtimoiy-hayotiy qoidalar: urf-odatlar, 
an’analar, rasm-rusumlar, marosim tartiblari, diniy qoidalar, axloq talablari 
ta’sirida shakllanib kelgan. Shu bois huquqiy normalarning tarixan paydo 
bo‘lishi, shakllanishi va rivojlanishiga boshqa ijtimoiy normalar ta’sir ko‘rsatganini 
nazarda tutish lozim. Tarixiy nuqtayi nazardan qaraganda, dastlab ijtimoiy 
normalar turli ijtimoiy guruhlar, qatlamlar tomonidan shakllantirilib, hayot-
ga tatbiq etib borilgan. Masalan, ibtidoiy tuzumda bu faoliyat asosan, urug‘, 
qabilalar tomonidan amalga oshirilgan. Ijtimoiy normalar, asosan, jamoaviy 
turmush tarzini, oilaviy va mehnatga oid munosabatlarni va boshqa aloqalarni 
tartibga solishga qaratilgan. Huquqiy (yuridik) normalar ijtimoiy normalarning 
alohida turi sifatida ijtimoiy normalarga xos barcha belgilarga ega bo‘ladi. Ayni 
vaqtda, huquq normalari faqat o‘zigagina xos xususiyatlarga ham ega.
Huquq normasi shunday xususiyat kasb etadiki, u ijtimoiy munosabatlar-
ni tartibga solishda har qanday xulq-atvor va xatti-harakatlarda aniq me’yorni 
belgilovchi mezon bo‘lib hisoblanadi. Agar jamiyat hayotining bir qator jihat-
lari axloq, urf-odat, madaniyat qoidalari, an’ana, udum, rasm-rusumlar bilan 
bog‘liq bo‘lsa, huquqiy hayot sohasidagi munosabatlar huquqiy normalar vosi-
tasida tartibga solinadi.