Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

309
XIV bob.
 Huquqiy 
munosabatlar
Y
u
ridi
k
 f
а
k
tl
а
r
H
uq
uq
q
a
 m
u
vo
fiq
 
h
ar
ak
a
t
y
ur
id
ik a
k
tl
а
r
y
ur
id
ik 
 
х
аt
ti
-h
a
ra
k
at
ji
n
о
iy
fu
q
a
rov
iy
m
a’m
u
ri
y
in
tizо
m
iy
H
uq
uq
q
a
 x
il
o
f 
h
ar
ak
a
t
Y
ur
id
ik h
a
ra
k
a
t
Y
ur
id
ik h
о
d
isа
H
uq
uq
ni
 o
‘r
n
а
tu
vc
h
i
H
uq
uq
ni
 o
‘z
g
a
rt
ir
u
vc
h
i
H
uq
uq
ni
 b
ek
o
r q
il
u
vc
h
i
Y
u
ridi
k
 f
a
k
tl
а
rni
n
g
 t
a
snif
i

---

310
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
XV bob. HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMI. 
QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH*
1
Huquqiy voqeliklar talqiniga tizim-
li yondashuv o‘tgan asrning o‘rtalaridan 
boshlab, vaqt o‘tgani sayin sezilarli dara-
jada faollashdi. Obyektiv (pozitiv) huquqqa 
normalarning oddiy yig‘indisi emas, balki 
yuridik normalarning 
mukammal tizimi sifatida qarash uning boy ichki 
olamini, ijtimoiy vazifasi va tabiatini teran anglash imkonini beradi. Avval 
ta’kidlaganidek, huquqning mohiyati, ichki tuzilishi jamiyatning iqtisodiy 
va sotsial tuzumiga bog‘liq. Boshqacha aytganda, huquqning tizimi, u bilan 
tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarning mazmuniga, tabiati va ichki 
tizimiga bevosita bog‘liq.
Ijtimoiy munosabatlar har qancha turli-tuman bo‘lmasin, ular muayyan 
qonuniyatlarga bo‘ysunadi, jamiyatning rivojlanish qonunlari asosida vujudga 
keladi va namoyon bo‘ladi. Shu bois ular ham muayyan tizim sifatida mavjud 
bo‘ladi. Ijtimoiy munosabatlar ham ma’lum darajalar va sohalar bo‘yicha birla-
shadi hamda guruhlanadi. Ularning aynan mana shu umumlashuv (integratsiya) 
hamda tabaqalashuv (differensiatsiya), guruhlashuv xususiyati huquq tizimining 
ichki mazmunini, botiniy tuzilishini belgilash uchun asos bo‘ladi. Huquqiy 
normalarning mazmun jihatdan xususiyatlariga ko‘ra tegishlicha toifalanishi, 
o‘zaro bog‘liq guruhlarga bo‘linishi ularning tizimli xususiyatga egaligidan 
dalolat beradi.
Yuridik adabiyotda «huquq» va «qonunchilik» iboralari ko‘pincha sinonim 
sifatida qo‘llaniladi. Ular o‘xshash voqeliklar bo‘lsa-da, farqli jihatlari, nisbiy 
mustaqillik, alohidalik xususiyatlari mavjud. Avvalo, ularning nisbati «maz-
mun» bilan «shakl» nisbati kabidir. Qolaversa, 
huquq – normalar yig‘indisi, qo-
nunchilik esa, normativ-huquqiy hujjatlar yig‘indisidir. Biroq, ularning ham ik-
kisi muayyan tizimlar sifatida faoliyat qiladi. Shu bois mavzu doirasida «huquq 
tizimi» va «qonunchilik tizimi» masalalarini tahlil etamiz.
Huquq tizimi – bu huquqning botiniy tuzilishi, uning ichki arxi-
tekturasi, tarkibi bo‘lib, u huquqning qanday qismlardan iborat ekanligi 
* 
Mаzkur bоb yuridik fаnlar nоmzоdi Хоjiаkbаr Аdilkаriyev bilаn hаmkоrlikdа yozilgаn.