Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

381
XVIII bob.
 Huquq
normalarini sharhlash
Huquqni sharhlash – yuridik fanning 
an’anaviy mavzularidan biri. Huquq hodisasi 
bilan har qancha «muloqot» qilish, uni amal-
ga oshirish, ayniqsa, qo‘llash masalalari bi-
lan «to‘qnashuv» har safar huquqiy imperativlar, talablarning ma’no-mazmunini 
aniqlab, oydinlashtirib olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Huquqiy vaziyatni 
va unga nisbatan qo‘llanadigan huquqiy me’yorlar mazmunini mukammal 
anglab, to‘la tushunib ish tutish uning mahsuldor va samarali bo‘lishini kafo-
latlaydi. Qo‘llaniladigan huquqiy normaning mazmunini teran tushunib olishga 
sharhlash instituti ko‘maklashadi. «Huquqiy normani sharhlash» kategoriya-
sini tahlil etish doirasida avvalo «sharhlash» iborasining etimologiyasini bilib 
olish muhimdir.
«Sharhlash» – lotincha «interpretation» iborasidan olingan bo‘lib, uni 
keng va tor ma’noda talqin etish mumkin. Sharhlashni keng ma’noda tushunishda, 
tabiiy yoki ijtimoiy hodisalarni tushuntirishga qaratilgan har qanday bilish 
jarayoni nazarda tutiladi. Tor ma’noda esa – so‘zlar, iboralar, formula va 
ramzlarni, ya’ni tabiiy yoki sun’iy til belgilarini aniqlashtirishni anglatadi. Ijti-
moiy fanlarda 
«sharhlash» atamasi – «talqin qilish», «izohlash», «tushuntirish» 
kabi so‘zlarning sinonimi tarzida qo‘llaniladi.
Huquqni sharhlash tushunchasi adabiyotlarda turlicha talqin etiladi. Ba’zi 
bir mualliflar, huquqni sharhlash deganda – faqat huquq normasi mazmuni-
ni aniqlab olishni tushunsalar, boshqalar esa, huquqiy norma mazmunini tu-
shuntirishni sharhlash deb hisoblaydilar. Uchinchi yondashuv tarafdorlarining 
fikricha, huquqni sharhlash – huquq mazmunini ham aniqlash, ham tushun-
tirib berishdan iborat. Huquqni sharhlash tushunchasini idrok etishda dastlabki 
ikki yondashuvda bir tomonlamalikka yo‘l qo‘yiladi. Aslida, 
sharhlash – huquq 
mazmunini aniqlash va uni tushuntirib berishdan iborat murakkab ijodiy ja-
rayon bo‘lib, har ikki jihatning yagonaligida namoyon bo‘ladi. 
Huquqni sharhlashning mazkur jihatlari quyidagicha ta’riflanadi:
Huquqning ma’nosini aniqlash va tushunish, ya’ni shaxsning huquq nor-
masini anglash va o‘rganish jarayonidir. Bunda shaxs huquq haqidagi dastlabki 
tasavvurga ega bo‘ladi, u haqidagi mavjud ma’lumotlarni o‘zlashtiradi.