Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

415
XX bob.
 Huquqiy tartibga
solish mеxanizmi
Ikkinchi guruh olimlar fikricha, huquqiy tartibga solish huquqiy muno-
sabatlar doirasidan tashqariga chiqadi, ancha kengroq ko‘lamda harakatlanadi. 
Bunday yondashuv so‘nggi yillarda yuridik ilmiy jamoatchilik tomonidan ustu-
vor nuqtayi nazar sifatida tan olinmoqda. Masalan, akademik Sh.Z. O‘razayev, 
professorlar Z.M. Islomov, M.M. Fayziyev, U. Tojixonov, S.N. Bratus, 
A.V. Mitskevich va boshqalar subyektiv huquq huquqiy munosabatdan tashqa-
rida ham mavjudligini ishonarli tarzda isbot qiladilar.
Mazkur xulosa ilmiy jihatdan nihoyatda muhimdir. Birinchidan, bu xu-
losa barcha subyektiv huquqlarning (ayniqsa, konstitutsiyaviy huquqlarning) 
nafaqat huquqiy munosabat orqali, balki undan tashqari ham amalga oshishi va 
ulardan foydalanish mumkinligini himoya qiladi. Ikkinchidan, u huquq-tartibot 
huquqiy munosabatlar tizimidangina iborat emasligini, shuningdek jismoniy va 
yuridik shaxslar huquqiy maqomini ham qamrab olishini ko‘rsatadi. Uchinchi-
dan, masalaga bunday yondashish obyektiv va subyektiv huquqlarni amalga 
oshirishning hamma shakliga e’tiborni qaratadi, huquqiy tartibga solish 
mexanizmini to‘la izohlaydi
1
.
Shunday qilib, huquqiy tartibga solish ikki shaklda amalga oshadi:
– huquqiy munosabat orqali;
– huquqiy munosabatdan tashqarida.
Huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning maxsus turi hamda 
huquqiy tartibga solishning alohida shaklidir.
Huquqiy tartibga solishning ushbu ikki shakli uchun umumiy jihat shun-
daki, ular faoliyatining asosiy predmeti – hamisha subyektiv huquq bo‘lishidir. 
Huquqiy tartibga solish faqat kishilarning harakatlariga (faoliyatiga), munosa-
batlariga qaratiladi. Huquqiy tartibga solish natijasida hamisha real munosa-
batlar muayyan tarzda me’yorlanadi, «qolip»ga solinadi, barqarorlik kasb etadi. 
Muhimi, bu munosabatlar davlat tomonidan muhofazalanadi.
Ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish aniq usullar yordamida 
amalga oshiriladi. Huquqiy tartibga solish usuli