Тошкент автомобил йуллар институти “Механизмлар назарияси ва машина деталлари” кафедраси

-бронзалар (кенг миқёсида ўта катта ва катта серияда ишлаб чиқариладиган машиналарида);
- жезлар (бронзага нисбатан кам юкланганда);
- чўянлар (секин юрар ва ўртамиёна юкланган подшипникларда);
- баббитлар (сирпаниш подшипниклари учун энг яхши материал-
дир. Баббитларнинг таннархи нисбатан қиммат бўлгани учун, подшип-никларнинг ўлчамларига қараб ичқўйманинг ишчи юзаларига 1...10 мм қалинликда қуйилади. Бу ҳолда ичқўйманинг ўзи эса хоҳланган материалдан тайёрлаш мумкин);
-металлокерамика (юқори иссиқлик даражасида прессланган бронза, графит, мис, қўрғошин порошоклар) (ғоваклилик хусусиятига эга бўлиб мойни ўзидан яхши ўтказади ва узоқ вақт сақлаб тура олади);
- пластмассалар (капрон, текстолит) (сувли мойланишда ишлаши мумкин бўлиб. гидротрубиналарда ва кимё машинасозлик насослари-да ишлатилади).
3. СП ишлаш кобилияти, асосан ейилиш сурати билан белгилана-ди ва уларни сиртидаги суюқликнинг қалинлигига кўра қуйидаги мухитда ишлайдилар:
-қуруқликда ишқаланиш- мойланмайдиган сиртлар орасидаги ишқаланишдир.
-cуюқликда ишқаланиш, бунда ишқаланаётган сиртлар ўзаро қовушқоқ мой қатлами билан ажралган холда бўлади;
-ним қуруқликда ёки ним суюқликда ишқаланиш, бундай ишқаланиш, асосан икки сиртни ажратиб турадиган мой қатлами етарли даражада бўлмаса хосил бўлади. Агар подшипник қуруқ ишқаланишга яқин бўлса ним қуруқлик ишқаланиш, агар суюқ ишқаланишга яқин бўлса ним суюқликда ишқаланиш дейилади.
Сирпаниш подшипниги нормал режимда ишлаши учун, энг қулай шароит – суюқликда ишқаланишдир (20.2 –расм). Суюқликда ишқала-нишда сиртлар ўзаро мой (қалин чизиқ) билан ажралган бўлади.
Бунда мой қатламининг қалинлиги- h сиртларнинг ишлов бериши-дан ҳосил бўлган нотекисликлар йиғиндисидан катта бўлиши, яъни қуйидаги шарт бажарилиши керак:
. (12.1)
2
0.2 -расм.
Бу шарт бажарилганда ташқи юкланишни мой қатлами қабул қилади. Натижада сиртлар ўзаро контактда бўлмайди ва ейилмайди. Бунда f = 0,001 ···· 0,005
.Юқоридаги шарт (12.1) бажарилмаганида, подшипник ним суюқ-ликда ёки ним қуруқ ишқаланиш билан ишлайди. Ним суюқликда ишқаланишда f = 0,008  0,1, ним қуруқ ишқаланишда f =0,1····0,2 бўлади.
4.Суюқликда ишқаланиш режимига таълуқли масалаларни ечиш мойланишнинг гидродинамикавий назариясига асосланган (Петров Н. П. 1883 й.) Бу назария қовушқоқ суюқликнинг гидродинамикасига тегишли дифференциал тенгламалар воситасида босим, тезлик ва суюқлик муҳитида силжишга кўрсатиладиган қаршилик каби омил-ларни бир-бири билан боғлайди. Мой билан тўлдирилган муҳитда ясси жисм устма-уст жойлаштирилган бўлиб, ҳаракатланувчи жисм асосига нисбатан тик йўналган F куч таъсир қилади (22.3 -расм). Агар ҳаракат тезлиги V кичик бўлса (22.3, а -расм,), ним суюқликда ишқаланиш ҳосил бўлади, яъни сиртлар юпқа қатламга эга бўлган мой билан қопланган бўлади. Тезликни ошиши билан бу ҳолат ҳаракат тезлиги -V критик тезлик- V_кр дан кам бўлгунга қадар сақланиб қолади. Агар ҳаракат тезлиги ошса, у ҳолда ҳаракатланувчи жисм мой қатламидан кўтарила боради ва сувда сузаётган қайиқчага ўхшаб кетади (22.3, б –расм,).

22.3 -расм.

Мойни тирқишдан ўтиши гидродинамик босим q (расмда p )ни ҳосил этади, бу эса ташқи юкланиш F -ни мувозанат ҳолига олиб келади ва ҳаракат суюқлик ишқаланишда давом этади.

Гидродинамик босим фақат шундай тор понасимон тирқиш (ора-лиқ) бўлган ҳолдагина ҳосил бўлиши мумкин ( 22.3, б –расм).
Масалан, радиал подшипникларда ( 22.4-расм) ҳаракатсиз турган вал ўз оғирлиги билан ичқўймани босиб туради, яъни бунда улар орасида бўшлиқ бўлмайди (22.4, а -расм). Агар валнинг бурчак тезлиги  < _кр бўлса, сиртлар орасида ним суюқлик ишқаланиш ҳукм суради.
 > _кр бўлганда мойнинг гидродинамикавий босими р валнинг оралиғини енгадиган даражага етгач, цапфа билан подшипник орасида мой қатлами ҳосил бўлади ва иш сиртлари бир-биридан батамом ажралади (22.4, б -расм,). Мой қатламининг минимал қалинлиги h_min бурчак тезлик ошган сари катталашиб боради.
Масалан, радиал подшипникларда (22.4 -расм)  < _кр бўлса, сиртлар орасида ним суюқлик ишқаланиш ҳукм суради.  > _кр бўлганда мойнинг гидродинамикавий босими р валнинг оралиғини енгадиган даражага етгач, цапфа билан подшипник орасида мой қатлами ҳосил бўлади ва иш сиртлари бир-биридан батамом ажралади (22.4, б-расм,).

22.4-расм.

Подшипникда ҳосил бўладиган мой қатламининг қалинлиги h иш режимини белгилайди. Татқиқотлар қуйидаги функция билан ифода-ланишни берди: