Toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg‘ona filiali “Tabiiy fanlar” kafedrasi FiziKA

3-masala. Elektr isitgichning sarf qiluvchi quvvati N=500 Vt. diametri A=5 sm li ochiq tirqish bo‘lganda, ichki sirtning temperaturasi T=700^oC. Sarflanadigan quvvatning qanday qismi isitgich devorlari orqali sochiladi?
Yechish: Isitgichning issiqlik muvozanat holatida barcha sarflangan quvvat N tashqariga, tirqish orqali va devorlar orqali nurlanadi, ya`ni N= φ<sub>1</sub> + φ<sub>2</sub> (1) bu tenglamada 1; 2 mos ravishda tirqish va devor orqali nurlanish oqimida masala shartida ni topish talab qilinadi. (1) tenglamadan (2).
Tirqish orqali nurlanishni absolyut qora jism nurlanishi deb qarab, StefanBolöman qonuni orqali (3) tenglamaga kelamiz (2) va (3) tenglamalardan (4) tenglamaga qo‘yib hisoblaymiz: α=0.8.
4-masala. Agar Seziy sirti binafsha yorug‘lik bilan yoritilayotgan bo‘lsa (λ=q400 nm), fotoeffektning qizil chegarasi topilsin. Elektronlarning maksimal tezligi v<sub>m</sub>=q0.65 MmG`s.
Yechish: Seziy sirti fotoeffektni qizil chegarasi uchun to‘g‘ri keluvchi o to‘lqin uzunlikdagi yorug‘lik bilan yoritilganda fotoelektronlarning tezligi, ya`ni kinetik energiyasi 0 ga teng bo‘ladi. Shu sababli, qizil chegara uchun fotoeffekt tenglamasi Е=А+Т ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
ε_о=А yoki (1)

Seziy uchun chiqish ishi Eynshteyn tenglamasini foydalanib topiladi.

(2) tenglamaga kattaliklar qiymatlarini qo‘yib A topiladi. A=3.05 J bu qiymatni (1)-tenglamaga qo‘yib, λo ni topamiz λo=640 km.
5-masala. Kompton effekti natijasida fotonning elektron bilan to‘qnashishi tufayli θ=90oL ostida sochiladi. Sochilgan fotonning energiyasi ε=0.4 MeV. Sochilgunga qadar fotonning energiyasi topilsin.
Yechish: Fotonning boshlang‘ich energiyasini aniqlash uchun Kompton formulasidan foydalanamiz.

(1) - tenglamani quyidagicha o‘zgartiramiz: (1) λ’ va λ to‘lqin uzunliklarni mos ravishda ’ va energiyalarga o‘tkazamiz, ya`ni tenglamadan foydalanamiz; 2) Tenglamani o‘ng qismidagi surat va maxrajini "S" ga ko‘paytiramiz. Natijada
(2) ko‘rinishiga kelamiz.(2) tenglamani hc ga qisqartirib kerakli energiyani topamiz.

bu tenglamada Ee= =0.51 MeV elektronning holatdagi energiyasi (3)tenglamaga kattaliklarni qiymatlarini qo‘yib, Ye ni hisoblaymiz E=1.85 MeV.