Mazmun va shakl tushunchalari, ularning dialektikasi aloqadorligi deganda nimani tushunasiz?
Mazmun va shakl - falsafiy tushunchalar. Mazmun narsalarni aynan shu narsa sifatida ifodalovchi muhim element va oʻzgarishlarning yigʻindisidir. Shakl mazmunning mavjudlik usulini, ichki tuzilishini ifodalaydi. Obʼyektiv olamda narsa va hodisalarga oid boʻlmagan sof mazmun ham. sof shakl ham yoʻq. Muayyan mazmun hamisha muayyan shaklda ifodalanganidek, muayyan shai ham muayyan mazmunga egadir. Borliqaagi har bir narsa oʻzining mazmuni va shakl birligi tufayli mavjud. Mazmun oʻz mohiyatiga kura, shaklga nisbatan yetakchi urin tutadi. Shakl esa, aksincha, mazmunni ifodalaydi. Shakl mazmunga mos kelishi lozim, mos kelmasa ular (aniqrogʻi zeki shakl bilan yangi mazmun) oʻrtasida ziddiyat paydo boʻladi, bu ziddiyat eski shaklni yangi mazmunga mos yangi shakl bilan almashish (yoki eski shaklni yangi mazmunga moslash) orqali hal qilinadi.
Qadimgi Hindiston falsafasi?
Bilish o’zi nima?
Bilish nima? Bilish insonning tabiat, jamiyat va ozi togrisida bilimlar xosil qilishga qaratilgan aqliy, ma’naviy faoliyat turidir. Inson ozini kurshab torgan atrof-muxit togrisida bilim va tasavvurga ega bolmay turib, faoliyatning biron-bir turi bilan muvaffakiyatli shugullana olmaydi. Bilishning maxsuli, natijasi ilm bolib, har qanday kasb-korni egallash faqat ilm orqali roy beradi. Shuningdek, bilish insongagina xos bolgan ma’naviy extiyoj, hayotiy zaruriyatdir.
Rasionalizm nima?
Ratsionalizm (lotincha rationalis - "ong") bilim faqat ong orqali aniqlanishi mumkin, deb hisoblaydigan epistemologik oqimdir. Ratsionalistlar haqiqat kriteriyini hissiyotlar emas, balki aql oʻrnatadi, deb uqtirishadi.
Ratsionalizm (lot. ratio — aql, aql-idrok) — aqlni bilishning va kishilar xulqatvorining asosi deb hisoblovchi falsafiy yoʻnalish. Irratsionalizm va sensualizmga qarama-qarshi turadi. 17— 18-asrlardagi klassik R. (R. Dekart, B. Spinoza, N. Malbransh, G. Leybnits) oʻrta ayerlar sxolastikasi va diniy aqidalarga qarshi chiqib, butun dunyoda cheksiz sabablar silsilasi hukmron degan tabiiy tartibot goyasini ilgari surgan. R.ga kura, ilmiy (yaʼni obʼyektiv, umumiy, zaruriy) bilimga bilishning manbai va uning haqiqiyligi mezoni — akl vositasidagina erishiladi. R. — maʼrifatchilik mafkurasi vakillarining falsafiy manbalaridan biri. Islom dini iloxiyotida Abu Mansur Moturidiy R. nuqtai nazaridan fikr yuritgan.[1]
Do'stlaringiz bilan baham: |
