Toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

Har qanday yorug‘likni qabul qiluvchi optik qurilmalarning muhim harakteristikasi kuchsiz yorug‘lik oqimini sezish qobiliyatidir. Inson ko‘zi xuddi shunday kuchsiz yorug‘lik oqimini sezishdek g‘aroyib xususiyatga egadir.

Ko‘z sezgirligi turli kishilarda turlicha bo‘ladi, shuning uchun o‘rtacha sezgirlikni tekshirishga to‘g‘ri keladi. «O‘rtacha» sezgirlik ko‘zida nuqsoni bo‘lmagan ko‘p kishilarni tekshirish natijasida topiladi. Turli uzunlikdagi yorug‘lik to‘lqinlariga nisbatan o‘rtacha sezgirlikni xarakterlovchi bunday kattalik ko‘rish funksiyasi deb ataladi. Ko‘rish funksiyasini grafik ravishda tasvirlash qiyin, chunki subektiv nuqtai nazardan turli tusdagi nurlarning, masalan, qizil va yashil tusdagi nurlarning xuddi bir xil ravshanligini (yorqinligini) aniqlash mushkul.

Agar ₁ va ₂ uzunlikdagi ikkala to‘lqin oqimlariga nisbatan ko‘z sezgirligi bir xil bo‘lsa edi, bo‘lganda, ya’ni quvvatlar teng bo‘lganlarida har ikki maydoncha yorqinligi bir xil bo‘lib ko‘rinar edi. Haqiqatda esa subektiv yorqinlikning teng bo‘lishi uchun ikkala oqimning va quvvatlarini turlicha qilib olishga to‘g‘ri keladi: ko‘z qaysi uzunlikdagi to‘lqinni kuchliroq sezadigan bo‘lsa, o‘sha to‘lqin oqimini kamroq quvvatli qilib olish kifoya.

Shuning uchun ko‘zni Ф() ko‘rish funksiyasi vositasida xarakterlab, ₁ va ₂ bir-biriga yaqin ikki to‘lqin uzunliklariga oid Ф() ko‘rish funksiyasining son qiymatlari bir xil yorqinlik hissini uyg‘otuvchi va quvvatlarga teskari proporsional, ya’ni

(1.1) deb faraz etamiz.

Spektr sohaning bir bo‘lagidan ikkinchi (qo‘shni) bo‘lagiga ketma-ket muntazam o‘tish yo‘li bilan ko‘rinuvchi butun spektr sohasi miqyosidagi Ф() ko‘rish funksiyasining qiymatlarini aniqlab olish mumkin. Inson ko‘zi to‘lqin uzunligi 0,555 mk bo‘lgan yashil nurlarni eng yaxshi sezadi. Ko‘rish funksiyasining bu to‘lqin uzunligiga mos qiymati 1 ga teng deb qabul qilingan. Bu holda, boshqa hamma to‘lqin uzunliklari uchun ko‘rinuvchi spektr sohasidan tashqarida