Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

of Sciences of Uzbekistan, Doctor of Philosophy (PhD) in historical sciences 
Annotation. This article analyzes the implementation of land and water 
reform in Uzbekistan and the attitude of various segments of the population to it. 
Also, the socio-economic processes in the republic and their impact on the 
strengthening of the struggle against the Soviet government during this period were 
studied. 
Key words: land and water reform, socio-economic processes, Turkestan 
front, soviet power, bolshevik, kurbashi, armed movement. 
 
Insoniyat har doim hayotda yuz berayotgan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy 
o‗zgarishlarni tezda qabul qilmagan yoki unga insoniyatning moslashuvi biroz qiyin 

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
78 
kechgan. Jamiyatda sodir bo‗layotgan o‗zgarishlar insonlar ongida har xil talqinda 
yetib borgan. Bu har bir tarixiy davrda namoyon bo‗ladigan jarayondir. Xuddi shu 
singari Turkiston o‗lkasida sovet hokimiyati o‗rnatilgach esa jamiyat hayotida ham 
katta o‗zgarishlar amaliyotga tatbiq etildi. Buni ham mahalliy aholi orasida qabul 
qilish xilma-xil kechdi. O‗z navbatida bu o‗zgarishlar ham mahalliy aholi ongiga 
majburan singdirildi. Bolsheviklarning yuritgan siyosatidan norozi bo‗lgan aholi 
ularga turli usullarda qarshilik ko‗rsatdi. Mazkur noroziliklar hatto qurolli kurashga 
aylanib ketishgacha bordi. Bolsheviklarning g‗oyalarini qabul qilmagan aholi 
vakillari o‗z e‘tiqodidan voz kechmadi va unga sodiq qoldi. Lekin mahalliy aholi 
vakillarining milliylik, uzoq yillik urf-odatlar, asriy an‘analar, yer egaligi uchun 
kurashi va eng asosiysi o‗z e‘tiqodiga sadoqatliligi juda qimmatga tushdi. Biroq 
bolsheviklar targ‗ib qilgan g‗oyalarga ergashgan, hatto uning ishtirokchisiga 
aylangan kishilar ham bor edi. Sovet hokimiyati o‗zining yangi tartib qoidalarini joriy 
etishda va mahalliy aholini o‗z tomoniga og‗dirib olishda asosan kuchli targ‗ibot va 
tashviqot ishlari hamda zo‗ravonlik siyosati orqali erishdi.
Tarixiy jarayonlardan ma‘lumki, turli millat va elatlar hamda davlatlar 
o‗rtasida yer-suv masalasi kurashning asosiy kulminatsiyalaridan biri sanalgan. 
Bundan farqli ravishda bolsheviklarning agrar reformalari ham davlat va xalqlar 
o‗rtasida kurashni keltirib chiqargan omillardan biridir. Chunki insoniyatning hayot 
tarzi qadimdan bevosita yer va suv munosabatlari bilan chambarchas bog‗liqdir. 
Inson o‗zinig hayotini suvsiz tasavvur qila olmaganidek, yerga ham shunchalik 
bog‗lanib qolgan. Yer bu – hayot uchun barcha zaruriy ne‘matlarni beradigan, 
insonni yashashini va turmush tarzini davomiyligini ta‘minlaydigan asosiy vosita edi. 
Shuning uchun ham yer va suv masalasida kurashlar qadimda, hozir va kelajakda 
ham davom etib keladi. Bunga dunyoning bugungi kundagi siyosiy manzarasi ham 
guvohlik beradi. Shuningdek, siyosatchilarning taxminlaricha, kelajakda suv 
muammosi uchinchi jahon urushini keltirib chiqarishi mumkinligini ilgari 
surilmoqda.
O‗rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish siyosatining amalga oshirilishi 
O‗zbekiston SSRdagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning kuchayishiga olib keldi. O‗rta 
Osiyo respublikalaridagi barcha jarayonlar Markazdan boshqarilib, ulardagi mavjud 
vaziyat hamisha ham hisobga olinmas edi. Shu kabi salbiy holatlar ko‗p hollarda 
sovet hokimiyatiga qarshi kurashning kuchayishiga sabab bo‗lib keldi. Shunday 
omillardan biri bu – 1925-1929-yillarda amalga oshirilgan yer-suv islohoti edi. Agrar 
islohotlar amalga oshirilgunga qadar ham O‗rta Osiyoda yer va suv masalasida milliy 
nizolar ko‗p uchrab turgan. Masalan, yevropaliklar bilan mahalliy xalqlar o‗rtasida, 
tub joy xalqlarining bir-birlari bilan hamda turli urug‗lar orasida bu jarayon 
kuzatiladi[1]. 

---