Тошкент давлат юридик университети ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси “фалсафа. Мантиқ” ЎҚув фани бўйича

Инкорни инкор қонуни. Ривожланиш жараёнининг йўналиши, шакли ва натижаси, ривожланишдаги тадрижийлик ва ворисийлик бирлиги, янгисининг юзага келиши ва эскининг айрим томонлари нисбатан такрорланишини кўрсатади.
Инкорни инкор қонунига кўра, ривожланиш циклларда амалга ошади, ҳар бир цикл 3 босқичдан иборат: объектнинг дастлабки ҳолати, унинг ўз зидига айланиши (инкор), бу зидлик яна ўз зидига айланиши (инкорни инкор).
Ривожланиш жараёнининг шакли спиралга ўхшайди: ҳар бир цикл ривожланишнинг бир ўрами, спиралнинг ўзи эса цикллар занжиридир. Қонуннинг амал қилиши фақат яхлит, нисбатан тугал ривожланиш жараёнидагина кўринади. Ҳар бир алоҳида босқичда қонун, одатда, тенденция сифатида намоён бўлади.
“Зиддиятларнинг табиатини таҳлил қила туриб, уларнинг ривожланиш жараёнида фақат инкор этиб қолинмасдан, балки инкорнинг инкори сифатида ҳал этилиши тўғрисидаги ғоя” илк бор Гегел томонидан илгари сурилган. Бунда биринчи инкор – зиддиятларнинг топилиши, иккинчиси – уларнинг ҳал этилиши. Яъни, ривожланишнинг юқори босқичи ўз ичига унинг қуйи босқичини қамраб олади ва айни пайтда уни инкор қилади. Демак, инкор этилмоқ – бир вақтнинг ўзида ҳам мавжудликни ҳам юксалишни назарда тутади.
Инкорни инкор қонунига кўра, тараққиёт янада юқорилаб кетувчи чизиқ билан, юксалиб борувчи йўл билан, зигзагсимон шаклда ҳам содир бўлади.
Тараққиёт диалектик инкорларнинг занжиридир, ҳар бир инкор бу занжирнинг халқасидир, бу халқаларнинг ҳар бири олдингисини рад этмайди, балки ундаги ижобий жиҳатларни сақлайди, юқори бўғин, даража, босқичларда тараққиётнинг бутун бойлигини ўзида мужассамлаштиради.
Инкорни инкор жараёнида ворислик намоён бўлади. Ворислик деб, нарса, ҳодиса, билиш тараққиётида янги билан эски ўртасидаги объектив, зарурий боғланишни тушунамиз. Ворислик тараққиётнинг янада юксакроқ шакли қуйироғини, олдингисини мерос қилиб олган ҳолда уни бекор қилмаслигини, балки ўз доирасига олиши ва ўзига бўйсундиришини билдиради.
Хулоса қилиб, инкорни инкор қонуни нарса, ҳодиса, жараёнларда инкор этаётган билан инкор этилаётган ўртасидаги боғланиш, ворисликни тақозо этади, бунинг натижасида диалектик инкор қуруқ, бекорчи инкор этишни билдирмайди, олдинги ривожланишни рад этмайди, уни галдаги тараққиётнинг шарти, босқичи деб ҳисоблайди, олдингидан ижобий, ҳаётчан, истиқболи порлоқ жиҳатларни сақлаб қолади, бошланғич босқичлардаги айрим белгиларни юксак асосда такрорлайди, умуман юқорилаб борувчи хоссага эга бўлган тараққиётнигина ўрганади, ўргатади, ифодалайди.