Тошкент давлат юридик университети ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси “фалсафа. Мантиқ” ЎҚув фани бўйича

Диалектиканинг асосий қонунлари:
-қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни;
-миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни;
-инкорни инкор қонуни.
Қарама-қаршиликлар бирлиги – нисбий, уларнинг кураши мутлақдир. Бирлик зиддият ривожининг бошланғич босқичини акс эттиради (қарама-қаршиликларнинг бевосита бирлиги, уларнинг алоҳидалиги), кураш зиддият ривожининг юқори босқичини – қарама-қаршиликлар ниҳоятда кескинлашганлигини, объектнинг сифат жиҳатидан ўзгаришига ва янги зиддиятнинг пайдо бўлишига олиб келувчи зиддиятни очиб беради.
Зиддиятлар одатда, тафовутдан бошланади. Тафовут эса нарса, ҳодисаларнинг ўз-ўзидан, бир-биридан ажратиб, фарқлаб турадиган белгилар йиғиндисидир.
Қарама-қаршилик деб, нарса, ҳодисаларнинг бир-бирини тақозо қиладиган, айни пайтда бир-бирини инкор, истисно этадиган, жиҳат, хусусият ва майллар бирлигига айтилади.
Зиддиятлар деб, қарама-қарши томон, майл, куч, сифат ва хусусиятлар орасидаги муносабатни, ҳаракат ва тараққиётда ҳал этувчи, белгиловчи асосий сабаб манбаларга айтилади.
Конфликт деб, ижтимоий зиддиятларнинг ғоят кескинлашган ҳолатига айтамиз.
Борлиқ ва онг зиддиятли бўлгани учун уларни билиш жараёни ҳам зиддиятлидир. У билмасликдан билишликка, юзаки билишдан мукаммал билишга томон боради. Инсонларнинг фикри ҳам қарама-қаршилик, зиддиятлар орқали ҳаракат қилади, ўзаро зид, қарама-қарши томонларни, ғоя, фикрларни билмасдан нарса, ҳодисанинг моҳияти, аҳамиятини билиб бўлмайди. Билиш назариясининг ўзи ҳам турли хил оқимлар орасидаги доимий баҳслар, курашлар оқибатида шаклланган ва ривожланмоқда.
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни диалектиканинг шакл ва мазмун, моҳият ва ҳодиса каби жуфт категорияларида яққол намоён бўлади.
Қарама-қаршиликлар кураши уларнинг бирлигини тақозо қилади. Агар қарама-қарши томонлар фақат бир-бирини инкор этиб, улар боғланмаганда эди, ҳар холда улар ўртасида кураш бўлмас эди, бир-бирига қарши курашувчи томонлар ўртасидаги бирлик деганда бу томонларнинг бир-бирини тақозо этиши тушунилади. Масалан, инсон миясида бир вақтнинг ўзида тормозланиш ва қўзғалиш юзага чиқади.
Қарама-қаршилик ва зиддиятлар умумий бўлиб, тараққиётнинг ҳамма босқичларида сақланиб қолаверади, бири ечилиши билан иккинчиси пайдо бўлаверади.
Зиддиятларнинг асосий шаклларига ички ва ташқи, антогонистик ва ноантогонистик зиддиятлар киради.
Биринчидан, ички зиддият бир бутун тизим ёки алоҳида нарса ва ҳодисанинг ўз ичидаги қарама-қарши томонлардир.
Иккинчидан, ташқи зиддиятлар нарса, ҳодиса, жараён ўртасида мавжуд бўлган зиддиятлардир.
Учинчидан, антогонистик зиддиятлар мақсад ва манфаатлари бир-бирига тубдан зид бўлган, ҳеч қачон келиштириш мумкин бўлмаган нуқтаи назарлар, концепциялар, ижтимоий гуруҳ, табақалар ўртасидаги зиддиятлардир.
Тўртинчидан, ноантогонистик зиддиятлар асосий мақсад, манфаатлар, интилишлари ўзаро мос келадиган ижтимоий гуруҳ, табақалар, миллатлар орасидаги зиддиятлардир.
Демак, қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши:
биринчидан, табиат, жамият ва тафаккур тараққиётининг ички мазмунини, ҳаракатлантирувчи кучини очиб беради;
иккинчидан; шунинг учун бу таълимот диалектиканинг мағзини, мазмун-моҳиятини ташкил этади.