Toshkent davlat yuridik universiteti

 

---

596 
V BO’LIM. MEROS HUQUQI 
66-BOB. VORISLIK TO’G’RISIDA UMUMIY QOIDALAR 
1 §. Meros va vorislik tushunchalari 
Ma’lumki inson hayoti davomida boshqa shaxslar bilan turli xil 
munosabatlarga kirishadi. Bunday munosabatlar, albatta, shaxsning erkin irodasi 
bilan vujudga keladi. Munosabatda turgan har bir shaxs muayyan bir huquq yoki 
majburiyatlarga ega bo’ladi. Bunday huquq va majburiyat, qoida tariqasida, shaxs 
vafot etgandan so’ng ham o’z kuchini saqlab qolishi mumkin. Boshqacha qilib 
aytganda, shaxsning vafot etishi har doim ham ushbu huquq va majburiyatlarning 
bekor bo’lishiga olib kelmaydi. Masalan, bank muassasalariga qo’yilgan mablag’, 
uni qo’ygan shaxs vafot etganda ham bank omonatni berish majburiyatidan ozod 
bo’lmaydi. Majburiyat davom etadi, ammo talab qilish huquqi boshqa shaxslarga 
o’tadi. Fuqaro vafot etgandan keyin ham uning barcha huquqi va majburiyatlari o’z 
kuchini saqlab qolmaydi, ayrimlari bekor bo’ladi. 
Vafot etgan shaxsning hayotligida boshqa shaxsga o’tishi mumkin bo’lgan 
uning huquq va majburiyatlari meros tariqasida vorislarga o’tadi. 
Fuqarolik huquqida vorislik huquqi alohida mustaqil huquq instituti 
hisoblanib, vafot etgan shaxsning mol-mulki, mulkka bo’lgan huquqi, talab qilish 
huquqi, shuningdek o’zgalar oldidagi majburiyatlari va qarzlarining vasiyat 
bo’yicha yoki qonun bo’yicha vorislik asosida uning vorislariga o’tishini nazarda 
tutadi.
Meros huquqi – bu fuqaroning vafoti munosabati bilan uning mulkiy, mulk 
bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy-nomulkiy huquq va majburiyatlarining bevosita 
qabul qilib olish yoki qabul qilishni rad etish bilan bog’liq bo’lgan huquqiy 
normalar yig’indisidan iboratdir.
Fuqarolik qonunchiligida vorislik instituti vorislikning umumiy qoidalari, 
vasiyat bo’yicha vorislik, qonun bo’yicha vorislik hamda merosni egallashga doir 
normalar yig’indisidan iboratdir. 
Vorislik ikki asosda, vasiyat va qonun bo’yicha vujudga keladi. 
Mulkdor o’zi hayotligidayoq o’ziga tegishli mulk(lar)ning taqdirini 
belgilagan holda mol-mulkini ishonchli qo’llarga topshirish maqsadida 
vasityanoma qoldirishi mumkin. Bu o’z navbatida keyinchalik ushbu mol-
mulkning ko’payishiga, rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Yoki aksincha, 
mulkdor o’ziga tegishli mol-mulkning taqdirini belgilamasdan vafot etgan 
taqdirda, unga tegishli mol-mulk qonun bo’yicha vorislik asosida uning oila 
a’zolariga yoinki qarindosh urug’lariga o’tadi. Qonun bo’yicha vorislik munosabati 
bilan meros qoldiruvchining huquq va majburiyatlari o’tish tartibi va shartlari 
qonunda belgilab qo’yilgan bo’ladi. Meros mulk qonunda belgilangan tartibda va 
miqdorda merosxo’rlar o’rtasida taqsimlanadi. Ushbu darsligimizning keyingi 
paragraflarida vorislik asoslariga batafsil to’xtalib o’tamiz.