Toshkent davlat yuridik universiteti

4-§. Umrbod renta 
Doimiy renta shartnomasidan farqli ravishda umrbod renta oluvchi bo`lib 
faqat fuqaro ishtirok etishi mumkin. Fuqaroning yoshi, sog’lig’ining ahvoli, 
mehnatga layoqatliligi ahamiyatga ega emas. 
Umrbod renta oluvchi sifatida renta to`lash sharti bilan mol-mulkni beruvchi 
shaxs ham, boshqa fuqaro (masalan, ona, o`g’il, buvi va h.k.) ham bo`lishi 
mumkin. Umrbod renta oluvchi boshqa fuqaro bo`lgan hollarda uchinchi shaxs 
foydasiga shartnoma tuzilgan bo`ladi va shu munosabat bilan taraflar tuzgan 
umrbod renta shartnomasini uchinchi shaxsning roziligisiz bekor qilishi yoki 
o`zgartirishi mumkin emas. Agar ushbu fuqaro umrbod renta huquqidan voz 
kechsa u holda, umrbod renta shartnomasini tuzgan shaxs renta olish huquqidan 
foydalanishi mumkin. 
Har qanday holatda ham umrbod renta shartnomasini amal qilish muddati 
renta oluvchining hayot bo`lgan davr bilan belgilanadi. 
Umrbod renta oluvchilar soni bir necha kishidan iborat bo`lishi mumkin. 
Bunday holda renta olish huquqida ularning ulushlari shartnoma asosida 
belgilanadi, ya’ni ulushlar teng bo`lmasligi ham mumkin. Agar shartnomada 
umrbod renta oluvchilar ulushi aniqlanmagan bo`lsa, u holda renta olish huquqida 
ularning ulushlari teng deb hisoblanadi. 
Umrbod renta oluvchilardan birining vafot etsa, uning ulushi undan keyin 
hayot bo`lgan renta oluvchilarga o`tadi. Ushbu holda FK 525–moddasi 2-qismi 
mazmuniga ko`ra, vafot etgan renta oluvchining ulushi qolgan renta oluvchilarga 
teng ravishda taqsimlanadi. Umrbod renta shartnomasida vafot etgan umrbod renta 
oluvchining ulushining taqdiri boshqacha hal qilinishi ham mumkin. Har qanday 
holatda ham oxirgi renta oluvchi vafot etgan taqdirda renta to`lash majburiyati 
bekor bo`lishiga olib keladi. 
Umrbod rentaning doimiy rentadan farqlovchi yana bir xususiyati shundaki, 
umrbod renta oluvchi renta olishga bo`lgan o`z huquqlarini talab qilish huquqidan 
voz kechish yo`li bilan yoki vasiyat bo`yicha meros tariqasida boshqa shaxsga 
o`tkazishi mumkin emas. Bu shu bilan izohlanadiki, umrbod renta olish huquqi 
renta oluvchi shaxsi bilan bog’liq va uning hayot davri uchun belgilanadi. 
Agar umrbod renta shartnomasi tuzilgan paytgacha vafot etgan fuqaro 
foydasiga umrbod renta belgilansa ushbu shartnoma o`z-o`zidan haqiqiy 
hisoblanmaydi. Umrbod renta shartnomasi tegishlicha notarial tartibda 
tasdiqlangan yoki mol-mulkning xususiyatidan (ko`chmas mulk bo`lganda) kelib 
chiqib davlat ro`yxatidan o`tkazilgandan so`ng tuzilgan hisoblanadi. 
Umrbod renta pul summasi sifatida belgilanib, renta oluvchi hayot bo`lgan 
davrda unga vaqti-vaqti bilan to`lab turilishi lozim. Bu xususiyat ham umrbod 
renta shartnomasini doimiy rentadan farqlaydi va doimiy renta to`lash natura 

---

97 
shaklida, ya’ni rentaning puldagi qiymatiga mos keluvchi ishlarni bajarish, 
xizmatlar ko`rsatish shaklida ham to`lanishi mumkin. 
Umrbod renta miqdori shartnomada taraflar tomonidan belgilanishi shart, aks 
holda shartnoma tuzilmagan hisoblanadi. Bunda qonun tomonidan uning eng kam 
miqdori belgilab qo`yilgan. Ya’ni, qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish 
haqidan oz bo`lmasligi kerak. Ushbu miqdor oshgan hollarda unga mutanosib 
ravishda umrbod renta miqdori ham oshadi. Mazkur qoida imperativ norma bo`lib, 
tegishlicha taraflarning kelishuvi bilan o`zgartirilishi mumkin emas. 
Qonunda umrbod renta shartnomasi bo`yicha renta to`lash muddatlari 
belgilab berilgan. U har bir kalendar oy tugashi bilan (keyingi oyning 1-sanasidan 
kechikmasdan) to`lanishi lozim.
Biroq, qonunda belgilangan muddat umrbod renta shartnomasida renta 
to`lashning boshqa muddatlari nazarda tutilmagan hollarda qo`llaniladi. Masalan, 
taraflar kelishuviga ko`ra, har bir chorak tugashi bilan renta to`lash nazarda 
tutilishi mumkin.
Umrbod renta oluvchining manfaatlarini himoya qilish choralaridan biri bu 
uning umrbod renta shartnomasini bekor qilishni talab qilish huquqi hisoblanadi. 
Umrbod renta shartnomasida renta to`lovchi doimiy renta shartnomasidan farqli 
ravishda bunday huquqlarga ega emas.
Shu bilan birga qonunda umrbod renta shartnomasini renta oluvchining 
talabiga ko`ra bekor qilish usullari belgilab qo`yilgan va renta oluvchi ushbu 
usullardan o`z xohishiga ko`ra foydalanadi. 
Birinchidan, renta oluvchi renta to`lovchidan uni sotib olishni talab qilishga 
haqli. Bunda umrbod rentani sotib olish bahosi doimiy renta uchun belgilangan 
qoidaga muvofiq aniqlanadi. Ushbu holatda agar renta haq to`lash evaziga renta 
oluvchi tekinga mulk bergan bo`lsa, u to`lovchi tomonidan shartnomaning muhim 
shartlarini buzgan hollarda ushbu mol-mulkni qaytarishni talab qilishga haqli. 
Ikkinchidan, renta oluvchi to`lovchidan rentani sotib olishni talab qilish 
o`rniga umrbod renta shartnomasini bekor qilish va etkazilgan zararlarni to`lashni 
talab qilishi mumkin. Ya’ni, umrbod renta shartnomasi doimiy rentadan farqli 
ravishda renta sotib olinmasdan ham bekor qilinishi mumkin. 
Umrbod renta to`lash sharti bilan topshirilgan mol-mulkning tasodifan nobud 
bo`lishi yoki tasodifan buzilishi renta to`lovchini rentani shartnomada nazarda 
tutilgan shartlarda to`lash majburiyatidan ozod qilmaydi. Ushbu qoida FK 175–
moddasiga ham mos keladi. Unga muvofiq, mol-mulkning tasodifan nobud bo`lish 
yoki buzilish xavfi, agar qonun hujjatlarida yoki shartnomada boshqacha tartib 
nazarda tutilgan bo`lmasa, mulk egasining zimmasida bo`ladi. Mazkur qoida 
umrbod renta haq evaziga yoki tekinga berilganidan qat’iy nazar amal qiladi. 
Bunda umrbod renta oluvchi doimiy renta oluvchiga nisbatan ko`proq 
himoyalangan hisoblanadi. Ushbu holat umrbod renta xususiyati bilan belgilanadi.