Toshkent davlat yuridik universiteti
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
32-bob. Renta 1-§. Renta tushunchasi va mohiyati Renta majburiyatlarning o`ziga xos turi bo`lib, o`rta asrlarda Yevropada keng qo`llanilgan shartnoma konstruksiyalaridan biri hisoblanadi. Mazkur shartnomadan asosan, biron bir sababga ko`ra, o`z mol-mulkini shaxsan muomalada bo`lishini ta’minlash yoxud ijara, trast shartnomalari va shu kabilar orqali foydalana olmaydigan yoki bunga imkoni bo`lmagan yoxud buni xohlamaydigan mulkdorlar foydalanadilar. Bu holat mol-mulkni tasarruf etishning eng passiv shakli hisoblanadi. 89 Renta shartnomasining mavjudligi mulkdorning mol-mulkni tasarruf etish imkoniyatini birmuncha kengaytiradi. Bunda mol-mulkni begonalashtirish birdaniga amalga oshirilmaydi. Begonalashtirishda mulk huquqini o`tishi uzoq muddat bilan belgilanadi. Renta to`lovchi mol-mulkdan foydalanishda mulkdor kabi vakolatlariga ega bo`ladi. Biroq, bunda muayyan cheklovlar mavjud bo`ladi. Renta bo`yicha mulk huquqini olgan mulkdorni renta to`lash majburiyati bilan yukli bo`lgan mulkdor sifatida baholash mumkin. Renta shartnomasi bo`yicha mulk huquqini olgan renta to`lovchi to`laqonli mulkdor vakolatiga ega bo`la olmaydi. Bu holat birinchidan, unda renta to`lash majburiyati bor va ikkinchidan, shartnoma amalda bo`lgan vaqtda mol-mulkka nisbatan renta oluvchida garov huquqi mavjud bo`ladi. Demak, renta to`lovchi garchi mulkdor maqomiga ega bo`lsada uning mulkdorlik huquqi muayyan ma’noda (mol-mulkka nisbatan renta oluvchining garov huquqi asosida) cheklangan bo`ladi. Renta to`liq ishlashi uchun keng mulkdorlar sinfi shakllangan bo`lishi lozim. Bunda ulardan ba’zilari mol-mulkini o`zi bevosita boshqarish, ishonchli boshqarishga topshirish o`rniga o`zi uchun eng qulay, tinch bo`lgan yo`l ya’ni, muammosiz kafolatli to`lov bo`lgan rentani tanlaydi. Renta mulk huquqini bir shaxsdan boshqa shaxsga o`tishini ta’minlovchi shartnomalar turkumiga mansub. Renta huquqni qo`llash amaliyotida deyarli uchramaydi. Renta shartnomasiga muvofiq bir taraf (renta oluvchi) ko`chmas yoki ko`char mol-mulkni boshqa tarafga (renta to`lovchiga) mulk qilib beradi, renta to`lovchi esa olingan mol-mulk o`rniga renta oluvchiga vaqti-vaqti bilan belgilangan pul summasi yoki uni ta’minlash uchun boshqa shaklda mablag’ berish tarzida renta to`lash majburiyatini oladi (FKning 512–moddasi 1-qismi). Renta shartnomasi oldi-sotdi, ayirboshlash, hadya shartnomalari kabi, mol- mulkni begonalashtirishga qaratilgan shartnomalar toifasiga kiradi. Biroq, hadya shartnomasidan farqli ravishda renta o`zining haq baravariga tuzilishi, ya’ni begonalashtirilayotgan mulk uchun muqobil majburiyatni bajarish nazarda tutilishi bilan tafsiflanadi. Oldi-sotdi, ayirboshlash shartnomalarida tovar muayyan haq baravariga begonalashtirilsa, renta shartnomasi bo`yicha topshirilgan mol-mulk evaziga renta oluvchiga to`lanishi lozim bo`lgan renta to`lovlarining umumiy qiymati noma’lum bo`ladi, chunki shartnomaning amal qilish muddati oldindan ma’lum bo`lmaydi. Renta oluvchi sifatida faqat fuqarolar va notijorat tashkilotlar ishtirok etadi. Qonunda renta to`lovchi sifatida ishtirok etuvchi shaxslarga nisbatan cheklovlar nazarda tutilmaydi. Renta to`lovchi sifatida fuqarolar hamda ta’sis hujjatlarida bunday faoliyat turi bilan shug’ullanish ta’qiqlanmagan har qanday tashkilotlar ishtirok etishi mumkin. Renta to`lash sharti bilan ko`chmas mulk ham, ko`char mulk ham begonalashtirilishi mumkin (FK 83–moddasi). Renta to`lovlari renta oluvchining muayyan muddatlarda oladigan doimiy daromadi bo`lib hisoblanadi. Ushbu daromad pul ko`rinishida ham, natura (ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish, uy-joy, ovqatlantirish, kiyim-kechak, parvarishlash, xizmatlarga haq to`lash va h.k.ga bo`lgan ehtiyojini ta’minlash) shaklida ham bo`lishi mumkin. 90 Renta shartnomasi davomiy xarakterga ega, chunki renta oluvchi hayot bo`lgan muddatga (umrbod renta) yoki muddatsiz (doimiy renta) tuziladi va shartnoma amalda bo`lgan muddat davomida doimiy (tizimli) ravishda renta to`lovchi o`z majburiyatlarini bajarishi lozim. Renta oluvchi vafot etgan taqdirda renta to`lash majburiyati tugaydi. Shu munosabat bilan renta shartnomasi taraflari muayyan tavakkalchilikka qo`l uradi, chunki mazkur shartnoma muddatidan oldin tugatilishi ham mumkin. Bu xususiyati bilan renta shartnomasi hadya shartnomasidan farq qiladi, chunki hadya shartnomasi bo`yicha ashyo mulk qilib topshirilgandan so`ng tugaydi. Umrbod renta fuqaroni o`z qaramog’iga olgan holda umrbod ta’minlash sharti bilan uy-joy (kvartira)ni boshqa shaxsga berish sharti bilan ham belgilanishi mumkin. Renta to`lovchi renta oluvchining mol-mulkini haq evaziga yoki tekinga mulk qilib oladi. Xatto mol-mulk renta to`lash sharti bilan tekinga mulk qilib berilgan taqdirda ham, shartnoma haq evaziga tuzilgan hisoblanadi, chunki har qanday holatda ham pul summasi ko`rinishida ham, natura shaklida ham renta to`lovlarini to`lashga oid muqobil talab mavjud bo`ladi (FK 512–moddasi). Renta shartnomasi taraflarining o`zaro munosabatlariga renta to`lash sharti bilan beriladigan mol-mulkning haq evaziga yoki tekinga berilishiga qarab oldi- sotdi yoki hadya shartnomasiga doir qoidalar qo`llaniladi. Biroq, oldi-sotdi yoki hadya shartnomasiga doir qoidalar faqat FK 32-bobida boshqa qoidalar belgilangan bo`lmasa va renta shartnomasi mohiyatiga zid kelmasagina qo`llaniladi. Chunonchi, ko`char mol-mulkni oldi-sotdi shartnomasi notarial tartibda tasdiqlanmasa ham, FKning 513–moddasida predmeti ko`char mol-mulk bo`lgan renta shartnomasi notarial tartibda tasdiqlanishi lozimligini belgilaydi. Download 5.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|