Toshkent davlat yuridik universiteti

1.3. Oldi-sotdi shartnomasining shakli 
Oldi-sotdi shartnomasining shakliga nisbatan bitimlarning shakli haqidagi 
qoidalar (FKning 108-112-moddalari), shuningdek, shartnomaning shakli haqidagi 
qoidalar (FKning 336-moddasi) qo`llaniladi. Bunda shartnomaning turi va 
tovarning o`ziga xos xususiyatlari muhim ahamiyatga ega. Oldi-sotdi shartnomasi 
shaklini belgilashda, birinchidan, fuqarolik muomalasining talablari, ikkinchidan 
esa, oldi-sotdi bitimlari qonuniyligining ustidan nazorat qilish zarurati, bunday 
munosabatlarda jamiyat manfaatlari yoxud ayrim shaxslar manfaati himoyasini 
ta’minlash zarurati bilan bog’liq holatlar belgilovchi omil bo`lib hisoblanadi. 
Masalan, naqd pul hisobiga amalga oshiriladigan chakana savdoda taraflarga 
qulaylik tug’dirish uchun oldi-sotdi shartnomasini maxsus rasmiylashtirish talab 
etilmaydi. Naqd pul baravariga tuziladigan va tuzilish vaqtining o`zidayoq ijro 
etiladigan oldi-sotdi shartnomasi, umumiy qoida bo`yicha summasidan qat’i nazar, 
og’zaki shaklda tuzilishi mumkin. Binobarin, savdo do`konlarida, bozorlarda 
tuziladigan oldi-sotdi shartnomalari tovarlarning xaridorlarga darxol topshirilgani 
va shu ondayoq haq to`langani sababli og’zaki rasmiylashtirilishi mumkin. 
Agarda oldi-sotdi shartnomasini amalga oshirishda haq to`lash va sotilgan 
1
Комаров А. С. Ответственность в коммерческом обороте. –М.: Юр. Лит. 1996. -182 б. 

---

13 
tovarni topshirish bir vaqtning o`zida, sotuvchi va xaridor tomonidan muqobil ijro 
etilmasa, masalan, tovar haqini oldindan to`lash, nasiyaga tovar sotish, tovar haqini 
bo`lib-bo`lib to`lash (FKning 420-422-moddalari) hollarida shartnoma yozma 
ravishda tuzilishi maqsadga muvofiq yoxud bunday hollarda tegishli harakat-
larning sodir etilganligi (masalan, pul oldindan to`langanligi, tovar nasiyaga 
sotilgani) fakti chek, jeton, tilxat orqali guvohlantirilishi lozim. Bu esa kelgusida 
taraflar o`rtasida nizolar kelib chiqishining oldini oladi yoxud bunday nizolarning 
adolatli hal etilishiga xizmat kiladi. 
Ko`chmas mol-mulk shu jumladan, turar-joylar oldi-sotdisi, avtomobillar, 
ov, o`q otar qurollari va sh.k. predmetlar oldi-sotdisi ustidan nazorat o`rnatish 
ijtimoiy ahamiyatga ega. Shu sababli ham bunday shartnomalar yozma tuzilishi, 
notarial guvohlantirilishi, maxsus davlat ro`yxatidan o`tkazilishi talab etiladi. 
Bunday hollarda shartnoma tegishli shaklda rasmiylashtirilmasligi uning haqiqiy 
sanalmasligi yoki qonunda belgilangan boshqa oqibatlar kelib chiqishiga sabab 
bo`ladi. Bunday talablar tashqi savdo bitimlariga nisbatan ham qo`llaniladi.