Toshkent davlat yuridik universiteti

 
2. Transport ekspedistiyasi shartnomasining mazmuni 
Shartnomaning mazmunini taraflarning huquq va majburiyatlari tashkil 
etadi.
Ekspeditor mijozlarning yuk tashish va transport-ekspeditorlik xizmatlariga 
bo`lgan talablarini qondirish, eng maqbul transport yo`nalishlarini ishlab chiqish 
va tanlash, transportda tashishlar turlarini va yuklarni yetkazib berish usullarini, 
shuningdek, yuklarni yetkazib berishning va ularni saqlashning kelishilgan 

---

239 
muddatlarini belgilash, transport xarajatlarini kamaytirish, kira qilish va kira haqini 
to`lash, yuklarni to`plash, saqlash, ishlov berish, o`rash-joylash va taqsimlash, 
tovarlarga ilova qilinadigan hujjatlarni tayyorlash va rasmiylashtirish, -yordamchi 
va qo`shimcha xizmatlar ko`rsatish, shu jumladan, yukni deklarastiyalash, bojxona 
xizmatlari ko`rsatish, yuk hujjatlarini rasmiylashtirish, yuklarni sug’urtalash kabi 
vazifalarni bajarish jarayonida amaldagi qonunchilikka asosan bir qator talablarga 
javob berishi talab etiladi. Ularga kasb vakolati to`g’risidagi sertifikatning 
mavjudligi, transport-ekspeditorlik korxonasining bank hisob raqami va uning 
to`lov qobiliyati to`g’risida bank tasdiqnomasining mavjudligi, transport-
ekspeditorlik xizmatlari ko`rsatish bilan bog’liq o`ziga xos operastiyalarning 
bajarilishi, transport ekspedistiyasi shartnomasi shartlarining sifatli bajarilishi, 
xizmat binosining mavjudligi, o`z funkstiyalarini amalda bajarilganligini 
tasdiqlovchi hujjatli dalillar (guvohnoma, kontraktlar, hisob raqamlari va ularga 
tenglashtirilgan hujjatlar)ga ega bo`lishi kabilar kiradi. 
Ekspeditor shartnoma doirasida quyidagi huquqlarga egadir: yuk 
tashuvchilar, transport korxonalari, mijozlar bilan shartnomalar tuzish; transport 
vositalarini, yo`nalishlarni va yuk yetkazib berish usullarini erkin tanlash, agar 
shartnomada yetkazib berishning shartlari va usullari kelishib olinmagan bo`lsa; bir 
tomonlama tartibda yoki mijozning topshirig’iga ko`ra qar qanday ruxsat etilgan 
joyda yukni tushirish, joylashtirish uchun qaror qabul qilish, zaruriyat bo`lganda 
esa yukning buzilib qolish, yo`qolish yoki uning atrof-muhitga, aholiga yoxud 
boshqa yukka xavfi bo`lgan hollarda qulay usullar bilan sotib yuborish; yo`qolgan 
yukni qidirish va mijoz tomonidan ko`rilgan zararni qoplash to`g’risidagi 
topshiriqlarni bajarish uchun jalb qilingan uchinchi shaxsga talab qo`yish, agar yuk 
uchinchi shaxsning xatti-harakati yoki harakatsizligi oqibatida yo`qolgan yoki 
buzilgan bo`lsa, va ko`rilayotgan chora-tadbirlar to`g’risida, bu haqda shartnomada 
kelishib olinmagan bo`lsa, mijozni xabardor qilib qo`yish; mijozning manfaatlari 
yo`lida va uning nomidan sarf qilingan, hujjatlar bilan tasdiqlangan xarajatlar 
bo`yicha vositachilik haqini mijozdan undirib olish; mijoz tomonidan zarur bo`lgan 
axborot taqdim etilmagan hollarda, agar bu haqda shartnomada kelishib olinmagan 
bo`lsa, tegishli majburiyatlarni bajarishga kirishmaslik; o`z majburiyatlarini 
bajarish uchun ishonchnoma zarur bo`lsa, uni talab qilish; yukning hujjatlari va 
uning xossalari, yukni tashish shartlari to`g’risidagi axborotlarni va uni tashish 
bilan bog’liq boshqa axborotlarni talab qilish, mazkur axborotlar to`liq 
bo`lmaganida mijozdan zarur qo`shimcha ma’lumotlarni talab qilib olish; mijoz 
zarur axborotni taqdim etmagan taqdirda ,bunday axborot taqdim etilgunga qadar 
tegishli majburiyatlarni ijro etishga kirishmaslik; o`n kun oldin ikkinchi tarafni 
ogohlantirib, shartnomani bajarishdan bosh tortishga haqli. 
Ekspeditor majburiyatlariga o`zi yoki mijoz tanlagan transportda va 
yo`nalishda yuk tashishni tashkil etishi; mijoz yoki o`zining nomidan yuk tashish 
shartnomasini tuzishi; yuk jo`natilishini va olinishini ta’minlashi; shartnomada 
eksport-import 
uchun 
talab 
qilinadigan 
hujjatlarni 
olishi; 
bojxona 
rasmiyatchiliklari va o`zga rasmiyatchiliklarni bajarishi; yukning miqdori va 
holatini tekshirishi, uni ortishi va tushirishi; mijoz zimmasiga yuklatiladigan 
bojlar, yig’imlar va boshqa xarajatlarni to`lashi; yukni omonat saqlashi; yuk 

---

240 
(jo`natma)ni belgilangan manzilda olish bilan bog’liq, uni yetkazib berish uchun 
zarur bo`lgan xarajatlarni amalga oshirishi kabilar; transport-ekspeditorlik 
faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo`lish; qonunchilik 
hujjatlari bilan belgilangan tartibda hisobot taqdim etish; yukni transport 
(transportning har xil turlari) bilan ekspeditor yoki mijoz tomonidan tanlangan 
yo`nalish bo`yicha tashishni tashkil etish kiradi. 
Agar 
transport 
ekspedistiyasi 
shartnomasidan 
ekspeditorning 
o`z 
majburiyatlarini shaxsan bajarishi shartligi kelib chiqmasa, ekspeditor o`z 
majburiyatlarini bajarishga boshqa shaxslarni jalb qilishga haqli. Lekin u mijoz 
oldidagi javobgarlikdan ozod qilmaydi. 
Shartnoma bo`yicha mijozning huquqlarga ish (xizmat)ni shartnomada 
ko`rsatilganidek, lozim darajada bajarilishini talab qilishi; o`n kun oldin 
ekspeditorni ogohlantirib, shartnomani bajarishdan bosh tortishi va boshqalar kirsa, 
majburiyatlariga yukni ekspeditorga topshirishi va qabul qilib olishi; ko`rsatilgan 
xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun belgilangan haqni to`lashi; agar ekspeditorga 
o`z majburiyatlarini bajarishi uchun ishonchnoma zarur bo`lsa, uni berishi; 
ekspeditorga yuk bilan bog’liq, uning ayrim tabiiy xossalari, tashish shartlari 
haqidagi axborotlarni berishi; mavjud axborotlar to`liq bo`lmaganida, qo`shimcha 
ma’lumotlarni berishi kabilar kiradi.