Toshkent davlat yuridik universiteti

 
Nazorat uchun savollar: 
1. Mol-mulkni ishonchli boshqarish tushunchasi va qo’llanish sohalari 
bo’yicha topshiriq, agentlik va vositachilik shartnomalari bilan o’xshash va farqli 
jihatlarini ko’rsating? 
2. Mol-mulkni ishonchli boshqarishning vujudga kelish asoslarining – 
fuqarolik huquqining alohida subinstitut sifatidagi mohiyatini yoriting? 
3. Turli huquq tizimlarida mol-mulkni ishonchli boshqarishning 
qo’llanilishidagi o’ziga xosliklarini tahlil qiling? 
4. Mol-mulkni ishonchli boshqarish shartnomasidagi “ikki pog’onali” 
fuqarolik-huquqiy javobgarlikning mohiyati va tizimini ochib bering? 
Qo’shimcha adabiyotlar 
 
1. Topildiev B.R. Mol-mulkni ishonchli boshqarish. – Toshkent: TDYI, 
2008. 

---

337 
50-bob. Kompleks tadbirkorlik litsenziyasi (Franshizing) 
1. Franshizing shartnomasi tuShunchasi va ahamiyati 
Yangi tashkil etilayotgan korxonalar uchun biznes muvaffaqiyatini 
ta’minlash eng asosiy vazifadir. Bugungi kunda globallaShuv va raqobatning 
rivojlanishi sharoitida iste’molchi eng yaxshi sifatdagi, jahon standartlariga mos 
keladigan mahsulotni tanlashga haqli. Bu esa, o‘z navbatida, tadbirkorlardan 
mahsulot (xizmat) sifatini yaxshilashga hamda uni reklama qilishga ko‘proq 
harajat va g‘ayratni talab qiladi. O‘z kuchini biznes olamida sinab ko‘rmoqchi 
bo‘lganlarga tadbirkorlik faoliyati uchun xavfsiz konstruksiyalarni tanlash 
maqsadga muvofiq. Ularning bir nechtasini keltirish mumkin. 
Birinchisi, bu nomi tanilgan mahsulot distributsiyasi. Bunday konstruksiya 
yangi tashkil etilgan korxonaga boshqa ishlab chiqaruvchi-korxonadan uning 
muayyan mahsulotini alohida hududda sotish huquqini olish imkonini beradi. 
Misol tariqasida aviachiptalar distribyutorlarini yoki “Procter & Gamble”, “Nestle” 
kompaniyalari mahsulotlarini va h.k.larni aytish mumkin. 
Ikkinchisi – nomi tanilgan mahsulot ishlab chiqaruvchisi bilan birga xuddi 
Shunday mahsulot ishlab chiqaruvchi korxona tashkil etish, bunda muassis ham 
Shu mahsulotga ixtisoslashadi. Qo‘shma korxona mahsulotni bir hududdan 
boshqasiga yetkazib berish harajatlarini ancha kamaytirishi mumkin. Chunonchi, 
qisqa vaqt ichida O‘zbekistonda yuqori sifatli moylash materiallarini ishlab 
chiqaruvchi “Uz-Teksako”, avtobuslarni ishlab chiqaruvchi “Mercedes-Benz 
Central Asia” kabi bir qator qo‘shma korxonalar ta’sis etilgan. 
Uchinchi shakl – kompaniya boshqa bir muvaffaqiyatliroq kompaniyadan 
muayyan haq evaziga mutlaq huquqlar kompleksi (litsenziya kompleks)ini oladi. 
Boshqacha qilib aytganda, bir shaxs boshqasiga o‘zining firma nomidan, 
himoyalanadigan tijorat axborotidan, tovar belgisidan va h.k.lardan foydalanishga 
ruxsat beradi. Natijada yangi tashkil etilgan korxona, o‘zi mustaqil bo‘lgani holda 
tashqi ko‘rinishidan taniqli restoran, do‘kon yoki ishlab chikaruvchi bilan bir xil 
bo‘ladi. Biznes-faoliyatning bunday konstruksiyasi franshizing deb ataladi hamda 
jahon amaliyotining ko‘rsatishicha, ko‘proq aholiga ijtimoiy-maishiy xizmat 
ko‘rsatish sohalarida qo‘llaniladi. 
Franshizing biznesni yuritishning samarali shakli sifatida bozor iqtisodiyoti 
rivojlangan barcha mamlakatlarda qo‘llaniladi, ishtirokchilar esa bir qator 
afzalliklarni ko‘lga kiritadi. Masalan, boshlovchi tadbirkorlar uchun bunday shakl 
barqaror va daromadli biznes asosida o‘z ishini ochish imkonini beradi, o‘z 
navbatida, taniqli kompaniyalar Shu tariqa bozordagi o‘z pozitsiyalarini 
kengaytiradilar va mustahkamlab oladilar. 

---

338 
Franshizing bir qator afzalliklarga ega, bu yerda gap haqiqatan ham ushbu 
vositaning foydali jihatlari haqida ketmoqda, chunki ular jarayonning turli 
ishtirokchilari uchun qulay. Chunonchi, franchayzer (franshizani beruvchi) uchun 
– bu katta investitsiyalarsiz yangi bozorga kirib borish. Franchayzi (franshizani 
oluvchi) 
uchun 
esa 
bu 
franchayzerning 
yordamida 
tavakkalchiligi, 
muvaffaqiyatsizlik va mag‘lub bo‘lish xavfi past bo‘lgan yangi faoliyat turi bilan 
Shug‘ullanishni anglatadi. Franchayzerning yordami muayyan ko‘nikmalar, 
usullarni o‘rganish, Shuningdek ko‘mak berish va xodimlarni o‘qitishdan iborat. 
Shu bois ushbu mexanizm kichik va o‘rta korxonalar, ish boshlayotgan 
tadbirkorlar uchun mutlaqo yangi imkoniyatlarni ochadi. O‘zbekistonda franshiza 
iqtisodiyotning bir qator zamonaviy tarmoqlarida o‘zining yorqin ifodasini topgan: 
Chunonchi, iqtisodiyotdagi eng mashhur Franshizing “Coca-Cola” kompaniyasi, 
ta’lim sohasida esa – Xalqaro Vestminster universiteti, Singapur menejment 
instituti kabi oliy o‘quv yurtlari va h.k.lar.