Toshkent davlat yuridik universiteti
Tovar omborida omonat saqlash
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
2.7. Tovar omborida omonat saqlash Tovar ombori tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi, o’zining tijorat faoliyati yo’nalishi sifatida ashyolarni saqlash bo’yicha xizmatlar majmuini ko’rsatuvchi, yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan subyekt hisoblanadi. Tovarlarni omborda saqlash uchun topshiruvchi hamda tovar ombori xizmatini ko’rsatuvchi 370 tashkilot o’rtasida fuqarolik-huquqiy shartnoma asosida omonat saqlash amalga oshiriladi. Tovar ombori deb – tadbirkorlik faoliyati sifatida tovarlarni saqlaydigan va saqlash bilan bog’liq xizmatlarni ko’rsatadigan tashkilotga aytiladi. Tovar ombori maxsus va umumiy foydalanishdagi tovar ombori sifatida faoliyat yuritadi. Agar qonun hujjatlariga muvofiq tovar ombori tovarlarni saqlash uchun chegaralangan doiradagi shaxslardan qabul qilishi mumkin bo’lgan omborlar jumlasiga kiritilgan bo’lmasa, u umumiy foydalanishdagi ombor deb hisoblanadi. Umumiy foydalanishdagi tovar ombori tomonidan tuziladigan omborda omonat saqlash shartnomasi ommaviy shartnoma deb hisoblanadi. Umumiy foydalanishdagi tovar omborlari bilan bir qatorda maxsus tovar omborlari ham faoliyat ko’rsatadi. Jumladan, erkin ombor shunday rejimki, bunda chet el tovarlari muayyan hududlar va joylarda boj, soliqlar va iqtisodiy siyosat choralari qo’llanilmasdan joylashtiriladi va ishlatiladi, O’zbekiston tovarlari esa eksport rejimiga muvofiq olib chiqishda qo’llaniladigan shartlarga ko’ra joylashtiriladi va ishlatiladi. “Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 9-apreldagi 210-son qarori bilan tasdiqlangan “Bojxona ombori faoliyatini litsenziyalash yuzasidan davlat xizmatlarini ko‘rsatishning ma’muriy reglamenti”ga ko’ra, bojxona ombori — maxsus jihozlangan va belgilangan joy bo’lib, binolarning hududini va (yoki) ochiq maydonchalarni o’z ichiga oladi hamda tovarlarni vaqtincha saqlash va (yoki) bojxona ombori rejimlarida bojxona nazorati ostida saqlashga mo’ljallangan bo’ladi. Bojxona omborida O’zbekiston Respublikasiga olib kelish va O’zbekiston Respublikasidan olib chiqish taqiqlangan tovarlarni saqlashga ruxsat berilmaydi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi hududida aylanishi va sotilishi taqiqlangan tovarlarni saqlashga ruxsat berilmaydi. Tovar ombori shartnomasi ikki tomonlama, haq baravariga yoki tekin tuzilishi mumkin. Omborda omonat saqlash shartnomasi bo’yicha tovar ombori (saqlovchi) tovar egasi (yuk topshiruvchi) tomonidan o’ziga topshirilgan tovarlarni haq evaziga saqlash va ularni to’liq holicha qaytarib berish majburiyatini oladi. Omborda omonat saqlash shartnomasi yozma ravishda tuziladi. Agar omborda saqlash shartnomasi tuzish va tovarni omborga qabul qilib olish ombor hujjati bilan tasdiqlangan bo’lsa, omborda omonat saqlash shartnomasining yozma shakliga rioya qilingan hisoblanadi. Agar qonun hujjatlaridan yoki omborda omonat saqlash shartnomasidan tovar ombori o’ziga saqlash uchun topshirilgan tovarlarni tasarruf etish mumkinligi kelib chiqsa, u holda taraflarning munosabatlariga Fuqarolik kodeksi 41-bobining qarz va kredit haqdagi qoidalari qo’llaniladi. Tovar omborida omonat saqlash shartnomasining ishtirokchilari tadbirkorlar ham bo’lishi mumkin. Bu o’rinda omonat saqlovchi bo’lib, tovar omborlari deb tan olingan korxonalar, bundan tashqari, tegishli vakolatli organlarning maxsus litsenziyalari asosida xususiy tovar omborlariga ega fuqarolar bo’lishi mumkin. Xozirgi bozor munosabatlari jadal rivojlanayotgan bir davrda, ayniqsa, savdo tovarlarini xususiy omborlarda saqlash amaliyotda ko’p uchraydi. Bu tovar omborlari qonun hujjatlariga va tovar saqlash to’g’risidagi qoidalarga zid bo’lmagan hammaning omonatini qabul qilishga majburdir. Lekin maxsus mo’ljallangan tovar omborlarida undan foydalanuvchilar 371 doirasi cheklanishi, bundan tashqari, tovar omborlari maxsus idoralarga tegishli ham bo’lishi mumkin. Fuqarolik kodeksining 905-moddasiga ko’ra tovar ombori zimmasiga quyidagi majburiyatlar yuklanadi: Tovar ombori standartlar, texnikaviy shartlar, texnologiya yo’riqnomalari, saqlash yo’riqnomalari, ayrim turdagi tovarlarni saqlash qoidalarida, ombor uchun majburiy bo’lgan boshqa maxsus normativ hujjatlarda belgilab qo’yilgan saqlash shartlari (tartiboti) ga rioya qilishi lozim; Agar omborda omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, tovar ombori tovarlarni saqlash uchun qabul qilib olayotganida ularni o’z hisobidan ko’zdan kechirishi kerak; Agar omonat saqlash egasizlantirish yo’li bilan amalga oshirilayotgan bo’lsa, tovar ombori tovar egasiga tovarlarni yoki ularning namunalarini ko’zdan kechirish, namuna olish hamda tovarlarning to’liq saqlanishini ta’minlash uchun zarur chora-tadbirlarni ko’rish imkoniyatlarini berishi shart. Tovarlarning to’liq saqlanishini ta’minlash uchun saqlash sharoitlarini tezlik bilan o’zgartirish talab qilinadigan hollarda tovar ombori zarur shoshilinch choralarni mustaqil ko’rishi va bu ko’rilgan choralar to’g’risida tovar egasiga xabar berishi; Saqlash vaqtida tovar omborda omonat saqlash shartnomasida kelishilganidan yoki odatdagi tabiiy buzilish normalari doirasidan tashqari chiqadigan darajada buzilganligi aniqlangan taqdirda, tovar ombori bu haqda darhol dalolatnoma tuzishi va o’sha kuniyoq yuk topshiruvchini xabardor qilishi shart. Tovar egasi va tovar omborining har biri tovarni qaytarib berish vaqtida uni ko’zdan kechirish va miqdorini tekshirishni talab qilish huquqiga ega. Shu tufayli qilingan xarajatlar tovarni ko’zdan kechirishni yoki uning miqdorini tekshirishni talab qilgan taraf zimmasiga tushadi. Agar ombor tovarni egasiga qaytarayotgan vaqtida ular tovarni birga ko’zdan kechirmagan yoki tekshirmagan bo’lsalar, tovar tegishli darajada saqlanmaganligi oqibatida uning kam chiqqanligi yoki buzilganligi haqidagi ariza omborga tovarni olish vaqtida, tovarni qabul qilishning oddiy usuli bilan aniqlash mumkin bo’lmagan yetishmovchilik yoki buzilish xususida esa, ularni aniqlash uchun zarur bo’lgan oqilona muddatda yozma ravishda yuborilishi kerak. Fuqarolik kodeksining 906-moddasi ikkinchi qismida ko’rsatilgan ariza bo’lmaganida, agar aksi isbot qilingan bo’lmasa, ombor tovarni omborda omonat saqlash shartnomasi shartlariga muvofiq qaytargan deb hisoblanadi. Taraflar o’rtasida tovar omborida yuklar saqlanganda quyidagi hujjatlarni berish bilan rasmiylashtiriladi: ikki qismli ombor guvohnomasi; oddiy ombor guvohnomasi; ombor pattasi. Ikki qismli ombor guvohnomasi, uning har bir qismi va oddiy ombor guvohnomasi qimmatli qog’ozlar bo’ladi. Ikki qismli va oddiy ombor guvohnomasi garov predmeti bo’lishi mumkin (FKning 908-moddasi). 372 Ikki qismli ombor guvohnomasi ombor guvohnomasidan va garov guvohnomasidan (varrant) iborat bo’lib, ular bir-biridan ajratilishi mumkin. Ikki qismli ombor guvohnomasining har bir qismida quyidagilar ko’rsatilgan bo’lishi kerak: tovarni saqlash uchun qabul qilgan tovar omborining nomi va joylashgan manzili; ombor guvohnomasining ombor reestri bo’yicha joriy nomeri; tovar saqlash uchun qabul qilib olingan tashkilot nomi yoki fuqaroning ismi, shuningdek tovar egasining joylashgan eri (yashash joyi); saqlash uchun qabul qilingan tovarning nomi va miqdori - birliklar soni va (yoki) tovar donalarining soni va (yoki) tovarning o’lchovi (og’irligi, hajmi); agar muddat belgilangan bo’lsa, tovar qancha muddatga saqlash uchun qabul qilinganligi yoki tovar talab qilib olinguncha saqlash uchun qabul qilinganligi; omonat saqlaganlik uchun to’lanadigan haq miqdori yoki bu haqni hisoblab chiqarishga asos bo’ladigan tariflar va saqlash haqini to’lash tartibi; ombor guvohnomasi berilgan sana. Ikki qismli ombor guvohnomasining ikkala qismida vakil shaxsning bir xil imzosi va tovar omborxonasining muhri bo’lishi shart. Fuqarolik kodeksining 909-moddasi talablariga mos kelmaydigan hujjat ikki qismli ombor guvohnomasi bo’la olmaydi. Ombor va garov guvohnomalarini saqlovchi omborda saqlanayotgan tovarni to’la tasarruf etish huquqiga ega. Garov guvohnomasidan ajratilgan ombor guvohnomasini saqlovchi tovarni tasarruf etishga haqli, lekin garov guvohnomasi bo’yicha berilgan kreditni to’lamagunicha tovarni ombordan olishi mumkin emas (FKning 910-moddasi 2- qismi). Garov guvohnomasini saqlovchi ushbu guvohnoma bo’yicha berilgan kredit va uning foizlari miqdorida tovar bo’yicha garov huquqiga ega bo’ladi. Tovar garovga qo’yilganida bu haqda ombor guvohnomasiga belgi qo’yiladi. Agarda qonun hujjatlarida boshqacha holat nazarda tutilgan bo’lmasa, ombor guvohnomasi va garov guvohnomasi birgalikda yoki alohida-alohida topshirish yozuvlari bo’yicha topshirilishi mumkin. Oddiy ombor guvohnomasi taqdim etuvchiga beriladi. Bundan tashqari, oddiy ombor guvohnomasida Fuqarolik kodeksining 909-moddasida nazarda tutilgan ma’lumotlar bo’lishi, shuningdek, u taqdim etuvchiga berilganligi ko’rsatilgan bo’lishi shart. Tovarni ikki qismli omborxona guvohnomasi bo’yicha berish qonunda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Bunda tovar ombori tovarni ombor va garov guvohnomalarini (ikki qismli ombor guvohnomasini) saqlovchiga berib, undan ushbu ikkala guvohnomani oladi. Ombor guvohnomasini saqlovchi garov guvohomasiga ega bo’lmasa, biroq uning yuzasidan qarz summasini to’lagan bo’lsa, ombor tovarni faqat ombor guvohnomasiga ayirboshlash yo’li bilan va u bilan birgalikda garov guvohnomasi bo’yicha butun qarz summasi to’langanligi haqidagi patta taqdim etilgandagina beradi. 373 Ombor va garov guvohnomalarining saqlovchisi tovarni qismlarga bo’lib berishni talab qilishga haqli. Bunda dastlabki guvohnomalar o’rniga unga omborda qolgan tovar uchun yangi guvohnomalar beriladi. Garov guvohnomasiga ega bo’lmagan va uning yuzasidan qarz summasini to’lamagan ombor guvohnomasini saqlovchiga Fuqarolik kodeksining 913- moddasi talablariga qaramay, tovarni bergan tovar ombori garov guvohnomasini saqlovchi oldida bu guvohnoma bo’yicha ta’minlangan to’lov uchun javobgar bo’ladi. Download 5.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|