Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti "moliya" kafedrasi

 
 
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi, davlat faoliyatining kengayishi 
shaxsiy soliqlarga o’tilishini taqozo etdi, chunki real soliqlar fiskal jihatdan ham, 
ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan ham foydali bo’lmay qoldi. Real soliqqa tortishning 
ayrim unsurlari, odatda, mahalliy soliqlar tizimida asosan sanoat jihatdan 
taraqqiyot etgan mamlakatlarda saqlanib qolgan. Shaxsiy soliqlar ravnaq 
topmoqda, bular daromadlar manbaida yoki deklaratsiya bo’yicha undiriladigan 
jismoniy va yuridik shaxslarning daromadlari va mol-mulkidan olinadigan 
soliqlardir. Real soliqdan farqli ravishda shaxsiy soliqqa tortishda ob’ekt (daromad, 
mol-mulk) har bir to’lovchi uchun yakka tartibda hisoblab chiqiladi, uning 
moliyaviy ahvoli (oila soni, qarzdonlik va hokazo) e’tiborga olinadi. Rivojlangan 
mamlakatlarda soliqqa tortish ob’ektiga qarab shaxsiy soliqlarning quyidagi 
turlarini 
farqlanadi: 
daromad 
solig’i, pullik sarmoyalardan tushadigan 
daromadlardan olinadigan soliq, sarmoyaning o’sishidan olinadigan soliq, 
korporatsiyaning foydasidan olinadigan soliq, merosdan va sovg’a qilishdan 
olinadigan soliq, mol-mulkdan olinadigan soliq, jon boshiga olinadigan soliqlar 
shular jumlasidandir. Soliqlar majburiy to’lovlarni ifoda etuvchi pul 
munosabatlarini bildiradi. Bu munosabatlar soliq to’lovchilar (huquqiy va jismoniy 
shaxslar) bilan ularni o’z mulkiga aylantiruvchi davlat o’rtasida bo’ladi. Korxona 
va tashkilotlar aholiga xizmat ko’rsatganda, ishlar bajargan yoki bozorlarda oldi-
sotdi qilish pul munosabatlarini hosil qiladi. Lekin ular soliq bo’la olmaydi, soliq 
munosabati bo’lishi uchun davlat mamlakatda yaratilgan mahsulot qiymatini 
taqsimlash yo’li bilan davlat byudjetiga majburiy tartibda to’lanishi yoki 
undirilishi lozim. 
 
4. Davlat byudjetining soliqli daromadlarini shakllantirishdagi