Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti "moliya" kafedrasi

muammmolar, bartaraf etish yo’nalishlari 
 
Jamiyat rivojlanishi tarixida deyarli birorta ham davlat bo’lmaganki, u 
soliqsiz faoliyat yurgizgan bo’lsa, soliqlar davlat va jamiyatning pul mablag’lariga 
bo’lgan ehtiyojini qondirish maqsadida davlat byudjeti ixtiyoriga jismoniy va 
huquqiy shaxslar tomonidan yo’naltiriladigan ekvivalentsiz majburiy to’lovlar 

---

 
 
bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi. O’tish davri iqtisodiyotida 
soliqlarning ahamiyati ortib boradi, ular yordamida iqtisodiyot tartibga solinadi, 
davlat iqtisodiy va ijtimoiy tadbirlarning amalga oshirilishi uchun zamin yaratadi. 
Prezidentimiz I.A.Karimov ta’biri bilan aytganda: 
“So’nggi yillarda ish haqi, pensiya, stipendiya va nafaqalar miqdorini 
oshirish, jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliq stavkalarini kamaytirish, 
inflyatsiya darajasini pasaytirish bo’yicha ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida 
aholining yalpi va real daromadlari sezilarli ravishda oshdi, uning xarid qobiliyati 
barqaror sur’atda o’sib bormoqda. Jumladan, o’tgan yili 2000 yilga nisbatan 
o’rtacha ish haqi 28,5 barobar, pensiyalarning o’rtacha miqdori qariyb 18 barobar, 
aholi jon boshiga nisbatan pul daromadlari esa 12 barobar oshdi”
12
. 
Bu ijobiy yutuqlar sam arasi bevosita mamlakatimizda soliq siyosatining 
to’g’ri yo’lga qo’yilganligidan dalolatdir. 
Soliqlarning sotsial-iqtisodiy mazmuni, ichki tarkibi, vazifalari uning qator 
bajariladigan funktsiyalari orqali aniqlanadi. Ularning tarkibida eng muhimlari - 
daromad to’plash va rag’batlantirish, yoki o’zgacha, ular bir-biriga qarama-qarshi 
funktsiyalar deb hisoblanadi.Agar daromad to’plash funktsiyasiga katta e’tibor 
berilib, soliq to’plash kuchaytirilib yuborilsa, ishlab chiqarishga salbiy ta’sir qiladi, 
tadbirkorlik faoliyati chegaralanadi. Masalan, Qadimgi Misr davlatida fuqarolar 
davlatga olingan hosilni 1/3 qismini to’laganlar. Ptolomey davlatga hukmronlik 
qila boshlagan davrda bu to’lov hajmini 1/2 qism qilib belgiladi. Tarixda 
yozilishicha ushbu o’zgarish Qadimgi Misr davlatini emirilishiga asos bo’lgan. 
XX asrning ikkinchi yarmida er yuzida harbiy raqobatchilik o’rniga 
iqtisodiy sohadagi raqobatchilik yuzaga keldi. AQSh sobiq Prezidenti R.Reygan 
ma’muriyati ishchanlikni, serg’ayratlikni kuchaytirish va inflyatsiyani pasaytirish 
maqsadida soliq stavkasini keskin pasaytirgan. Bu siyosat natijasida 1981-1987 
yillarda yalpi milliy mahsulot (YaMM) 1,7 marta ko’payib, davlat xazinasi 

12
“Asosiy vazifamiz—vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” I.A.Karimovning 2009 

yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga 
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 2010 yil 29 yanvar 

---