Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti "moliya" kafedrasi

 
 
ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa qarama-qarshiliklarning o’tkirlik darajasi, davlatning 
moliyaviy siyosati va moliyaviy ahvoli bilan belgilanadi. 
Byudjet daromadlari mamlakat yalpi ichki (milliy) mahsulotini taqsimlash 
va qayta taqsimlash umumiy jarayonining elementlaridan biri bo’lib, oraliq 
(tranzit) xarakterga ega. Ular yuridik va jismoniy shaxslarga tegishli bo’lgan 
daromadlar va jamg’armalarning bir qismini byudjetga o’tkazilishi natijasida 
vujudga keladi. Byudjet daromadlarining moddiy-buyumlashgan mazmunini 
davlatning ixtiyoriga borib tushgan pul mablag’lari tashkil etadi. Bu moliyaviy 
(byudjet) kategoriyaning namoyon bo’lish shakli byudjetga borib tushuvchi turli 
soliqlar, to’lovlar, yig’imlar, bojlar va ajratmalardan iborat. 
Miqdoriy jihatdan byudjetning daromadlari yaratilgan (ishlab chiqarilgan) 
yalpi ichki (milliy) mahsulotda (milliy daromadda) davlatning ulushini ko’rsatadi. 
Ularning absolyut hajmi va salmog’i mamlakatning yalpi ichki (milliy) mahsuloti 
(milliy daromadi)ning umumiy hajmi, u yoki bu davrda davlatning oldida turgan 
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, mudofaa va boshqa vazifalar bilan belgilanadi. Ana 
shularga muvofiq ravishda byudjetda mablag’larni kontsentratsiya qilish (to’plash, 
yig’ish) miqdori va ularni undirishning shakl va metodlari aniqlanadi. 
Milliy daromadni qayta taqsimlashning asosiy metodi soliqlar hisoblanadi. 
Ular yordamida byudjet daromadlarining asosiy salmog’i ta’minlanadi.
Turli mamlakatlar markaziy byudjetlarining daromadlarida soliq tushumlari 
qariyb 90%ni tashkil etadi. Federatsiya a’zolari va mahalliy byudjetlar 
daromadlarida soliqlarning salmog’i nisbatan pastroqdir. Bu byudjetlar 
biriktirilgan (tegishli byudjetlarning o’z daromadlari) va tartibga keltiruvchi 
(byudjet tizimining yuqori bo’g’inidan quyi bo’g’iniga beriladigan daromadlar) 
daromadlar hisobidan shakllantiriladi. 
Byudjet daromadlarining asosiy qismi soliqlar yordamida byudjetga 
undirilishi tufayli ularga nisbatan bu jarayonda quyidagi printsiplardan 
foydalaniladi: 
- soliqlarning byudjetga olinishi mamlakat milliy boyligi manbalarining 
tugashiga olib kelmasligi kerak; 

---