Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

 
Tayanch tushunchalar 
 
“Tabiiy baho” (qiymat) – bu shunday bahoki, uning tarkibiy 
qismlari mehnat, kapital va yer uchun to‗lanadigan tabiiy me‘yorlarga 
taxminan mos keladi.
Tadbirkorlar – ishlab chiqarish vositalarining ikkinchi bir turiga 
(imorat-inshootlar, asbob-uskunalar, fermalar, xomashyo zaxiralariga) 
egalik qiladi, ishchilarni yollaydi va daromad ko‗rinishida foyda oladi. 
Yollanma ishchilar – eng ko‗p kambag‗al sinf hisoblanadi, ular 
mulk egasi emas va ular mehnatini sotib, daromad ko‗rinishida ish haqi 
oladi 
 
Muhokama uchun savollar 
 
1. D. Rikardo va A.Smitning metodologiyasini taqqoslang va 
solishtiring. 
2. A. Smitning matn orqali tahlili va D. Rikardoning matnsiz, 
abstrakt siyosiy tahlili farqini ochib bering. 

---

145 
3. D. Rikardoning yer rentasi nazariyasini tushintirib bering va 
mahsulot nuqtayi nazaridan renta va qiymat nuqtayi nazaridan renta 
to‗g‗risidagi tasavvurlarning o‗zaro bog‗liqligini ko‗rsating. 
4. D. Rikardoning qiymatni mehnat nazariyasidan xulosalar 
chiqaring. 
5. D. Rikardoning taqsimot nazariyasi va daromadlarning vaqt 
mobaynida taqsimlanishi o‗zgarishi to‗g‗risidagi qarashlarini tushintirib 
bering. 
6. D. Rikardoning qiyosiy ustunlik nazariyasini ifodalab bering va 
erkin savdo orqali odamlar qanday qilib boyiganlarini tushintirib bering. 

---

146 
III BO„LIM. KLASSIK MAKTABGA MUQOBIL 
TA‟LIMOTLAR 
IX BOB. KLASSIK IQTISODIY MAKTABGA MUQOBIL 
G„OYALARNING MOHIYATI 
9.1. T.Maltusning iqtisodiy qarashlari
Marksistik 
iqtisodiy 
fanda 
«marksist» 
bo‗lmagan mualliflarni sharmanda qilish «an‘anasi» 
mavjud edi. Ehtimol, eng ashaddiy va qattiq tanqidga 
uchragan g‗oya bu ingliz olimi Tomas Robert Maltus 
g‗oyalari bo‗lsa kerak. Uni nimalar deb atashmadi: 
kapitalizm himoyachisi (apologeti), odamlarning 
dushmani, fashizm ideologi. Eng qiziqarli joyi 
shundaki, T.Maltus nafaqat turli toifadagi sotsialistlarning, balki 
ularning asosiy muxolifatlari bo‗lgan erkin bozor va xususiy 
tadbirkorlikning mutlaq ustunliklariga ishongan liberallarning ham 
g‗azabini qo‗zg‗atgan. Nega T.Maltusni shunchalik yomon ko‗rishgan? 
Pessimizmi uchun, aholi farovonligini ancha oshirish mumkinligiga 
ishonmaganligi uchun. Axir sotsialistlar ham, liberallar ham «baxtli 
kelajakka» ishonishgan. Birinchisi, xo‗jalik jarayonlarini ongli ravishda 
ijtimoiy tartibga solish tufayli umumiy farovonlikka erishishga umid 
qilgan bo‗lsalar, ikkinchisi, turmush darajasini oshirish bozor 
mexanizmining amal qilishi va xususiy manfaatdorlik kuchi bilan 
ta‘minlanishiga ishongan. Unisiga ham, bunisiga ham pessimizm yot 
bo‗lgan. 
Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus (1766–1834) dvoryan 
oilasida tug‗ilgan. Kembrij universitetini tamomlagach, qishloq 
ruhoniysi, 1807-yildan esa siyosiy iqtisod professori bo‗ldi. Uning 
asosiy asarlari «Nufus qonuni to„g„risida tajriba» (1798), «Yer 

---

147