Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

 

---

311 
16.6. Insoniy rivojlanish konsepsiyasi 
Keyingi 
davrda 
BMT 
tomonidan 
«Insoniy 
rivojlanish 
konsepsiyasi» ilgari surildi. Undagi qoidalar respublikamiz uchun ham 
nihoyatda ahamiyatlidir. Iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasi daromadning 
ko‗payishi va insoniy farovonlikning yaxshilanishi orasidagi aloqani 
aniqlashda muhim xizmatni ado etadi. Bunday bog‗lanish nafaqat 
iqtisodiy o‗sishning miqdoriga, balki sifati va qanday taqsimlanishiga 
ham bog‗liq. Iqtisodiy o‗sish va odamlar hayoti orasidagi bog‗lanish oqil 
siyosat - ijtimoiy maqsadlar uchun to‗lovlar, daromad va aktivlarni qayta 
taqsimlashga qaratilgan fiskal siyosat orqali yaratilishi kerak. Bunday 
bog‗lanish qashshoqlikni kuchaytiruvchi avtomatik tarzda ishlovchi 
bozor iqtisodiyoti sharoitida mavjud bo‗la olmaydi. Ammo biz ehtiyot 
bo‗lishimiz kerak. Daromad ko‗payishi bilan insonlar hayotining 
yaxshilanishi orasidagi avtomatik bog‗liqlikni inkor etish iqtisodiy 
o‗sishni inkor qilish emas. Iqtisodiy o‗sish kambag‗al jamiyatlar uchun 
qashshoqlikni kamaytirish va umuman yo‗qotishda juda muhim. Lekin 
bunday o‗sish sifatining ahamiyati uning hajmidan muhimroq. Oqilona 
milliy siyosat iqtisodiy o‗sishni odamlar hayotini yaxshilashga o‗gira 
olishi kerak. Buni qanday qilib amalga oshirish mumkin? Bu iqtisodiy 
va siyosiy hokimiyatda katta strukturaviy o‗zgarishlarni talab qilishi 
mumkin, bu sohada insoniy rivojlanish paradigmasi juda inqilobiydir. U 
ko‗p mamlakatlarda amaldagi hokimiyat tizimini qayta ko‗rib chiqishni 
talab etadi. Iqtisodiy o‗sish va odamlar farovonligi orasida 
bog‗liqlikning kuchayishi ko‗p vaqt talab etuvchi yer reformasi, 
soliqlarning 
progressiv 
tizimi, 
asosiy 
ijtimoiy 
yordamning 
kuchaytirilishi, uni barcha muhtoj aholiga yetib boradigan qilish, 
odamlarning iqtisodiy va siyosiy faoliyatlari yo‗lidagi to‗siqlarning 
yo‗qotilishi va ularning boylikka ega bo‗lish huquqini tenglashtirish, 
bozor iqtisodiyoti bilan bog‗liq, iqtisodiy va siyosiy sa‘y-harakatlardan 
eng ko‗p ozor chekishi mumkin bo‗lganlarga vaqtinchalik ijtimoiy 
xavfsizlik tizimini joriy qilish kabi bir qancha chora-tadbirlarni talab 

---

312 
etishi mumkin. Bunday siyosiy faoliyat fundamental va har bir 
mamlakat uchun farqlidir. Ammo ba‘zi bir xususiyatlar hamma 
mamlakatlar uchun umumiy.
Birinchidan, inson muammolari markaziy muammoga aylanadi. 
Rivojlanish odamlar farovonligining oshishi nuqtayi nazaridan tahlil 
qilinadi va tushuniladi. Har qanday faoliyat unda qancha odam 
qatnashganligi va foydalanganligi nuqtayi nazaridan tahlil qilinadi. 
Rivojlanish siyosatining muvaffaqiyatli bo‗lishining burilish nuqtasi 
sifatida ishlab chiqarishning ko‗payishi emas, balki insonlar hayotining 
yaxshilanishi olinadi.
Ikkinchidan, insoniy rivojlanish ikki tomondan iborat ekanligi 
nazarda tutiladi. Birinchisi - yaxshi sog‗liq, salomatlik, chuqur bilim va 
hunarlar kabi insoniy qobiliyatlar majmuasi bo‗lsa, ikkinchisi - ish bilan 
ta‘minlanganlik, ishlab chiqarish faoliyati, siyosiy faoliyat va hordiq 
chiqarish kabi erishiladigan qobiliyatlarga ega bo‗lish yo‗lidagi odamlar 
dunyoqarashini oshirishdir. Bu ikkala tomon me‘yorining insoniy 
rivojlanish tomonidan tartiblanmaganligi insonlar rejalarining talafotida 
o‗z aksini topadi.
Uchinchidan, pirovard maqsadlar va ularga erishish usullari 
orasida aniq farq o‗tkazilishi zarur. Odamlar maqsad sifatida qaralishi 
kerak bo‗lsa-da, unga erishish usullari yoddan chiqmasligi kerak. Yalpi 
milliy mahsulotning (YaMM) o‗sishi ko‗pgina insoniy farovonlik 
ko‗rsatkichlari o‗sishining muhim omilidir. Ammo iqtisodiy o‗sishning 
xarakteri va taqsimlanishi odamlar hayotini boyitishga nisbatan 
o‗lchanishi zarur.