Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

36-jadval.
Lizing va prokat o‘rtasidagi farqlar

№	Baholash ko‘rsatkichlari	Munosabat turlari
		Prokat (yollash)	Lizing
1	2	3	4
1	Ishlab chiqarish vositasiga bo‘lgan munosabat nuqtayi nazaridan	Foydalanish	Foydalanish Egalik qilish Qisman tasarruf qilish
2	Prokat obyekti nuqtayi nazardan	Xodim	Mulk
3	Resurslarga javobgar nuqtayi nazaridan	Ma’naviy va qisman moddiy	To‘la mulkiy javobgar
4	Motiv va rag‘bat nuqtayi nazaridan	Birinchi navbatda fiziologik ehtiyojni qondirish	Shaxsiy salohiyatini ishga solish, ijtimoiy va intellektual ehtiyojini qondirish
5	Ishlab chiqarilgan mahsulot va daromadga bo‘lgan huquq nuqtayi nazaridan	Mahsulot va daromadga korxonaning o‘zi xo‘jayinlik qiladi	Lizing oluvchi, ya’ni foydalanuvchi ixtiyorida bo‘ladi
6	Tovar ishlab chiqaruvchining holati nuqtayi nazaridan	Yollangan xodim	Tadbirkor – mulk egasi
7	Bajaradigan funksiyasi nuqtayi nazaridan	Ijrochilik	Ijrochilik Boshqaruvchilik, ya’ni tashabbuskorlik
8	Boshqarish usuli nuqtayi nazaridan	Asosan ma’muriy boshqarish usuli	O‘z-o‘zini boshqarish Boshqarishning iqtisodiy usuli
9	Muvofiqlashtirish usuli nuqtayi nazaridan	Mehnat shartnomasiga	Mulkiy huquq Qarziy huquq Tijoriy huquq munosa-batlari
10	Ish haqi darajasi	Mehnat shartnomasiga binoan	Lizing oluvchining qoldiq daromadiga binoan
11	Menejerlar bilan munosabat nuqtayi nazaridan	Iyerarxik, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga	Shartnomaviy, hamkorlik
12	Tashkiliy nuqtayi nazardan	Yollangan mehnat	Mustaqil tadbirkorlik faoliyati

Shunday qilib, prokat ijara munosabatlarining eng oddiy turi bo‘lib, bu ijaraga asosan maishiy xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq tovarlar (nikoh liboslari, muzlatkichlar, televizorlar, tikuv va yozuv mashinalari, mavsumiy sport anjomlari va h.k.) beriladi. Bu ijara turining xususiyati shundaki, aksariyat hollarda muddati belgilanmaydi yoki ijara o‘ta qisqa muddatli bo‘ladi yoki iste’molchi undan xohlagancha foydalanishi mumkin.

Lizing esa ko‘p (30-40 yil) muddatgacha bo‘lishi mumkin. Bu turdagi ijaraning xususiyati shundaki, aksariyat hollarda (80-90%) lizing muddati tugagandan so‘ng mulk egalari o‘zgaradi, juda kam hollarda mulk egasi o‘zgarmay qolishi mumkin. Lizing operatsiyasini amalga oshirish chog‘ida uchta subyektning ishtirok etishi shartdir:

• 
  ishlab chiqaruvchi – lizing beruvchi;
  
• 
  iste’molchi – lizing oluvchi;
  
• 
  vositachi – lizing sotuvchi.
  

Vositachining asosiy vazifasi shundan iboratki, u ishlab chiqaruv-chidan asbob-uskunalarni sotib olib, buyurtmaga asosan iste’molchiga ma’lum bir muddatga ijaraga beradi. Shu bilan bir qatorda vositachi moliyalashtirish ishlarining barchasini o‘z zimmasiga oladi. Lizing davrida vositachi (masalan, bank) iste’molchidan kelishilgan miqdordagi yillik (oylik, kvartallik, yarim yillik) badallarini olib turadi.

30. 
    LIZING TURLARI (AFZALLIKLARI)
    

Lizing bir vaqtning o‘zida ham moliyalash, ham yangi texnologiyalarni xarid qilish masalalarni hal etishda o‘xshashi yo‘q moliyaviy vositadir. Shuni ta’kidlash joizki, lizing faoliyati bir qator rivojlangan davlatlarda iqtisodiy taraqqiyotning, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlashning juda muhim va samarali shakli hisoblanadi. Lizing tufayli ham lizing sotuvchi, ham lizing beruvchi, ham lizing oluvchi, ya’ni lizing operatsiyasida qatnashuvchi har bir subyekt manfaat topadi.

Masalan, ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) lizing operatsiyasi tufayli eng avvalo uskuna va mashinalarning oldi-sotdisini amalga oshirib, sotuv ko‘lamini kengaytirishi mumkin (37-jadval).