Тошкент тиббиёт akademiyasi фарgъона филиали


Фойдаланилган ва тавсия этилган адабиётлар


Download 477 Kb.
bet18/44
Sana08.04.2023
Hajmi477 Kb.
#1342650
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44
Bog'liq
ALot-2

Фойдаланилган ва тавсия этилган адабиётлар:

1.Привес М.Г. Лисенков.Н.К. Бушлович.В.И. Анатомия человека Москва, "Медицина", 1985.


2. Сапин М.Р. анатомия человека (1-2 том), москва, Медицина, 1998.
3. Тонков В.К. Учебник нормальной анатомии человека, Ленинград,1962.
4. Худойбердиев Р., Зохидов Х., Ахмедов Н., Аляви Р. Одам анатомияси, Тошкент, 1975.
5. Краев А.К. Анатомия человека, Москва, Медицина, 1978.
Ахмедов Н.К. "Атлас", Тошкент, 1998.
6.Ахмедов Н.К. Н.Х.Шомирзаев "Нормал ва топографик анатомия".
7.Р.Д.Синельников "Атлас". Анатомия человека, Москва "Медицина" 1978. Т. I-II-III .
МУНДАРИЖА:



  1. Корин парда тугрисида умумий тушунча.

  2. Корин парданинг хосилалари.

  3. Корин бушлигидаги аъзоларни корин пардага нисбатан жойлашиши.



МАЪРУЗА № 9.


Мавзу: Корин парда. Корин бушлигидаги аъзолар топографияси.
Маърузанинг максади: Талабага корин парданинг анатомик тузилишини тушунтириш. Тирик организмда корин пардани ахамиятини билдириш ва мавзу юкориги курсларда хирургия, пат. анатомия, терапия фанларини узлаштиришда керак эканлигини уктириш.
Маърузанинг режаси:

  1. Корин парда тугрисида умумий тушунча.

  2. Корин парданинг хосилалари.

  3. Корин бушлигидаги аъзоларни корин пардага нисбатан жойлашиши.

Корин парда - peritonium корин деворини ва корин бушлигидаги аъзоларни ураб турувчи сероз пардадир. У узининг йуналиши ва кенглиги билан бошка пардалардан фарк килади. Корин парда икки варакдан, яъни корин деаорини коплаб, ураб турувчи peritonicus parietale ва ички аъзоларни ураб турувчи peritonicus viscerale дан иборат. Бу икки варак бир-бирининг узлуксиз давоми булгани учун ташки мухит билан алокаси булмаган бушлик хосил килади. Бир-бирига жуда якин турган париетал ва висцерал вараклар уртасидаги тор ёрик корин парда бушлиги - cavitas peritonei деб аталади. Маълумки, сероз парда суюклик ишлаб чикаради. Сероз суюклик -liguor peritinei ишлаб чикаради. Корин пардасининг юзасижуда силлик ва тиник булиб, шу суюклик билан хамиша намланиб тургани учун корин бушлигидаги аъзолар енгиллик билан бир-бирига ишкаланмай харакат килади.
Корин пардасининг умумий сатхи (20400см2) танани коплаб турган тери сатхи (20500 см2) билан тахминан баробар келади. Баъзи бир касалликларда (масалан истиско) сероз суюклик купайиб, корин парда уртасидаги бушлик кенгаяди. Корин парданинг париетал вараги корин деворини ички томондан, олдиндан, ён тоомндан ураб, диафрагманинг пастки юзасига утади ва ундан корин деворининг орка томонига утади. Шундай килиб, париетал варак корин бушлигини ички томондан бутунлай коплаб, ундан ички аъзоларга ута бошланди ва висцерал варакномани олади. Бу варак аъзоларнинг энг устки номи булган сероз парда - tunica serosaни хосил килади.
Корин парда остида tela subserosa кавати жойлашган булиб, унда ёг тупланади. Шуни хам айтиш керакки, бу кават хамма жойда бир хил эмас. У кориннингорка томондаги девори сохасида яхши тараккий этган булиб, корин парда оркасидаги бушлик - cavum retropertoneale даги аъзоларни (буйрак, буйрак усти бези ва бошкалар) ни ураб олади.
Диафрагма сохасида эса мутлако булмайди. Корин парда аъзодан деворга, аъзодан аъзога утиш жойларида бурмалар - plicae, бойламлар - ligomenta, чунтаклар - relessus, туткичлар - mesenterium, чарвилар - omenta, копчалар - bursae, ва туткичлар - fassa хосил килади. Корин парда хосил килган бойламлар бир кават пардадан иборат булиши мумкин (масалан жигарнинг тожсимон бойлами lig coronaris hepatis, жигар билан буйрак уртасидаги бойлам lig hepatorenalis, 12 бармок ичак билан буйрак уртасидаги бойлам lig diodenorenalis.
Баъзи бойламлар икки кават пардадан хосил булади. масалан, жигарнинг унг ва чап бурчакли бойлами lig triangulare dextrum et sinistrum ва ичак туткичлари хам икки кават корин пардадан тузилган.
Корин парданинг париетал вараги киндикдан юкорида корин деворидан диафрагмага утади, ундан жигарнинг юкори юзаси томон тушиб, у олд томонида уроксимон бойлам деб аталувчи lig talciforme hepatis ни хосил килади: жигарга утган корин парда унинг сероз пардаси дейилиб, фиброз парда - tunica fibroza (Glisson) устидан коплаб туради. Уроксимон бойламнинг олдинги кисмида киндикдан жигарга тортилган юмалок бойлам - lig teres hepatis бор. Бу бойлам бола она корнида булган даврда киндик венаси vumblicalis деб аталади. Тугилгандан сунг битиб бойламга айланади. Унг буйрак жигарнинг унг булагига бойламга айланади. Унг буйрак жигарнинг унг булагига тегиб туради, шу ерда корин парда жигар - буйрак бойламини - lig hepatorehale ни хосил килади. Жигар дарвозасидан меъданинг кичик эгрилиги, билан ун икки бармок ичакнинг бошлангич кисмлари буйлаб йуналган корин парда lig hepatogostricum ва lig hepatoduodinale ни хосил килади. Булардан lig hepatogostricum жуда юпка нозик бойлам булиб, унинг давоми lig hepatoduodenale дир. шунинг учун хам бу икки бойлам кичик чарви omehnum minus деб аталади. Lig hepatoduodenule анча мустахкам бойламдир. Бунга сабаб шуки, бойлам дупликатураси (икки вараги) ичидан унг тарафдан чапга караб умумий ут йули ductescholedochus (дарвоза венаси) vena porta (жигар артерияси) arteria hepatica, яъни DVA утади.
Корин парда меъданинг кичик эгрилигида икки варакка булиниб, олд ва орка деворларини юкоридан пастга караб ураб тушади ва унинг катта эгрилигига етганда олд ва орка вараклар кушилиб, яна бир варакка айланади. Меъданинг катта эгрилиги билан кундаланг чамбар ичакка утиш жойида бойлам lig gastrocolicum хосил булади. бу бойламни катта чарвининг бошлангич кисми дейилса булади. бу бойламни катта чарвининг бошланиш кисми дейилса тугри булади.
Катта чарви - omehtum majus меъданинг катта эгрилигидан бошланиб, кундаланг чамбар ичак хамда ингичка ичак олдидан пастки чети ков суяклари кушиладиган жойга тушиши мумкин. Катта чарви корин парданинг туртта варагидан вужудга келади, улардан иккитаси олд, иккитаси эса орка варакдир.
Олдинги вараклар пастки чегарадан кайтиб яна юкорига кутарилади ва катта чарвининг орка варагига айланади. Орка варак кундаланг чамбар ичак ва унинг туткичи colon et mesocolan transversor sum билан бирикади.
Катта чарвининг орка вараклари кундаланг чамбар ичакнинг олд юзасига бирикиб утиб, меъда ости безининг пастки киррасига ёпишади. Катта чарви кундаланг чамбар ичакка унинг чарви тасмаси -tenia omentalis буйлаб ёпишади. Тасманинг номи хам ана шундан олинган. Кундаланг чамбар ичакнинг туткичи - mesocolon transversum узининг орка томони билан корин орка деворига ёпишади.
Туткич ёпишган жой унг ва чап буйракларнинг юкориги кисмини, ун икки бармок ичак тушувчи кисмининг бошланиш жойига, меъда ости безининг бош кисми ва олд киррасига тугри келади.
Катта чарвининг олд вараклари билан орка вараклари уртасидаги ораликда ёг клечаткаси булади, бу клечаткани куп ёки оз булиши одамнинг ёшига, ейдиган овкатининг сифатига хамда жинсига караб хар хил булади.
Катта одамда катта чарвининг ва орка вараклари уртасида бушлик булмайди, битиб кетади. Катта чарви бушлиги деб аталадиган бу бушлик факат эмбрионлик даврида булиб, меъда оркасидаги бушлик - bursae omentalis билан туташган булади, кейин факат чарви бушлигининг узигина колади.
Корин бушлиги кундаланг чамбар ичак ва унинг туткичи ёрдамида иккита, яъни юкори ва пастки каватларга булинади.
Юкориги кават юкоридан диафрагма, пастдан эса кундаланг чамбар ичак ва унинг туткичи билан чегараланиб туради. пастки кават юкоридан кундаланг чамбар ичак ва унинг туткичи пастдан эса кичик чанокка кириш чизиги (linea terminalis) билан чегараланади. Маълумки, корин парда катта чанок бушлигига келиб тугамайди балки, кичик чанокка утади ва ундаги аъзоларни хам урайди.
Юкориги каватдаги корин пардада учта копча - bursae hepatica, megastrica et omentalis бор. Бу копчалар бир-бири билан туташган. Bursa hepatica жигар копчасининг девори диафрагма хамда корин деворининг олдинги кисмидир. Бу копча меъда олди копчаси - bursa pregastrica дан жигар бойламлари lig falciforme билан оркадан lig coronarium билан ажралиб туради. жигарнинг ут булаги худди шу копчада ётади.
Меъданинг олди копчаси - bursae pregastrica уз номидан куриниб турибдики, меъаднинг олдида туради. у жигарнинг чап булаги хамда талокни урайди. Меъда олди копчасининг деворини хам диафрагма, корин деворининг олд кисми, меъда ва унинг бойламлари хосил килади.
Чарви копчаси bursa omentalis меъданинг орка томонидаги бушлик булиб, узининг foramen epiploica omentale (Winslovi) номли тешиги билан корин бушлигига туташади. Шунинг учун уни cavitos peritonei minor деб хам аталади.
Foramen epiploica жигар дарвозаси сохасида булиб, олдидан lig hepatoduodenale et hepatogastricum, оркадан пастки ковак венаси ва уни коплаб турувчи корин парда, юкоридан labus caudatus. Пастдан ун икки бармок ичакнинг бошланиш кисми билан чегараланади. Bursa omentalis нинг куйидаги деворлари тафовут килинади, юкоридан - labus caudatus. Пастдан кундаланг чамбар ичак ва унинг туткичи, олдиндан кичик чарви, меъданинг орка девори хамда, оркадан меъда ости бези, пастки ковак венаси, унг буйракнинг юкори кутиби, унг буйрак усти бези ва аортани ураб турувчи корин парданинг париетал вараги, чап томондан талок ва унинг бойламлари, унг томондан эса foramen epiploica билан чегараланади.
Корин парда диафрагмадан талок дарвозасига утиб диафрагма - талок бойлами lig gastrolienale ни хосил килади. Талок корин парда билан хамма томонлама уралган булиб, факат дарвозаси уралмайди.
Bursa omentalis нинг foramen epiploica га якин турган жойи чарви копчасининг дахлизи - vestibulum bursa omentale деб аталади.
Корин бушлигининг пастки каватида жойлашган ингичка ичак (ieiu noileum)корин пардага нисбатан интраперитонеал уралган булиб, корин парданинг икки варагидан вужудга келаган бурма туткич ёрдамида корин бушлигининг орка деворига ёпишиб туради. ингичка ичак (туткичи) - mesenterium елпигичга ухшайди, деворга унинг энсиз томони, яъни факат илдизи ёпишади.
Ичак туткичи ичак ковузлогининг узунлигига якин узунликка эга булиб, ейилган холатда булади. Уни очилган елпигичнинг узи дейиш мумкин. Унинг корин деворини орка томонига бирикадиган жойи торая бориб, туткич илдизи - radix mesenterii га айланади. Туткичнинг буйи 15-18 см келади. Туткич илдизи ичак девори сохасидаги туткич узунлигидан 40 баробар киска. Шу туфайли туткичининг эркин кисми илдизига бараварлашиши учун 18-20 та бурма хосил килади. Туткич илдизи чап томондан иккинчи бел умурткаси тугрисида (тахминан flevura duodeno ieiunalis каршисида) унг ёнбош чукуригача давом этиб, юкоридан пастга, чапдан унгга караб йуналади ва йул-йулакай ун икки бармок ичакнинг кутарилувчи кисми, корин аортаси, пастки ковак хамда унг умумий ёнбош артерия ва веналари хамда унг сийдик йули билан кесишади. Туткич вараклари ичида бириктирувчи тукима ёг тукималари, лимфа тугунлари жойлашади. Уларни оддий куз билан хам куриш мумкин.
Корин парда ингичка ичакдан ташки йугон ичакнинг баъзи кисмлари учун хам туткичлар (mesocolon transversum, mesocolon sigmoideum, mesoretum, mesenteriodum appendicis vermitormis) хосил килади. Корин парданинг париетал вараги ичак ковузлоклари сохасида чукурчалар хам пайдо килади. Оч ичак бошланиш кисмида у кадар катта булмаган чукурча - recessus duodenoieiunalis бор. Бундан vena mesentrica inferior йуналади. Бу чукурча унгдан flexura duodeno ieiunalis чапдан plica duodenoieinalis superior et interior билан чегараланиб туради.
Бундан ташкари, ёнбош ичак охирги кисмининг куричакка утиш жойида иккита чукурча бор. Булардан re cessus iliocae calis superior хамиша хам булавермайди, у шу номдаги бурма plica ileocaecalis билан чегараланади. Иккинчи чукурча recessus ileocaecalis inferior доимо булади ва ингичка ичакнинг йугон ичакка утиш ерида куричак остида жойлашади. Уни олд томондан корин парданинг ён бош ичакдан куричакка утиш бурмаси - plica ileocacalis inferior, оркадан mesentriolum appendicis vermi formes чегаралаб туради.
Куричакнинг орка томонида корин парданинг париетал варагида recessus retrocae calis seu fossa caecalis деган чукурча булиб, бу ерда куричак жойлашган.
Чап томoнда recessus inter sigmoideumни куриш мумкин. Бу чукурча mesocolon sigmoideum нинг чап вараги билан ёнбош чукурни копловчи корин парданинг париетал вараги уртасида хосил булади.
Корин парданинг диафрагма билан чамбар ичак чап томони уртасида lig phrenico colicum деган бойлам тортилган булиб, унга юкоридан талокнинг пастки кутуби тегиб туради. шунинг учун бу бойлам талок копчаси saccus lienalis деб аталади.
Корин парда бушлигининг йугон ва ингичка ичаклар ётган кисмида иккита корин канали ва иккита бушлик тафовут илинади: кутарилувчи ва тушувчи чамбар ичакларнинг ташки томонлари билан корин девори уртасида унг ва чап каналлар. (canalis lateralis dexter et sinister) хосил булади.
Бу каналлар корин бушлигининг юкоир кавати билан туташган пастдан эса fossa iliaca ва хатто кичик чанокка хам утади. Бунда кутарилувчи ва тушувчи чамбар ичакларнинг медиал томонлари билан ингичка ичак туткичининг илдизи уртасида унг ва чап туткич бушликлари - sinus mesenterius dexter et sinue mesentericus sinister хосил булади. корин парда юкори сохаларини ураб, сунг кичик чанок бушлигига тушади ва ундаги аъзоларни хам урайди. "S" симон ичак корин парда билан хар томонлама уралган ва уз туткичи (mesocolon sigmodeum) га эга. Шунингдек тугри ичакнинг юкори кисми хам корин парда билан интраперитонеал уралган, шунинг учун хам купинча калта туткич - mesorectum га эга булади. Тугри ичакнинг урта кисми корин парда билан олдидан ва икки ён томонидан уралган (мезоперитонеал) булиб, пастки кисми экстроперитенеалдир.
Эркакларда корин парда тугри ичакдан уруг пуфакчасига ва уруг йулининг юкори кисмларига боради ва уларни озми купми ураб, ковукни орка юзасига утади. Натижада, орка ичакнинг олд девори билан ковукнинг орка юзаси уртасида чукурлик пайдо булади, у excavatio recsowe sicalis деб аталади. Шуни хам айтиб утиш керакки, корин парда тулиб турган ёки буш холатидаги сийдик пуфагини бир хилда урамайди. Буш турган сийдик пуфагининг факат корин томонигина парда билан уралади, тулиб туртган ковук эса юкори ва орка юзалари уралган булади.
Меъда корин парда тугри ичакдан кин (vagina) нинг орка гумбазига утиб, сунгра юкорига кутарилади ва бачадон буйнининг устки кисми (portio supravaginalis)га, ундан сунг бачадон танасига ва тубига утиб уни ураб, бачадонининг олд юзасига утади. Сунг бачадон буйнигача етмай, ковукка утади. Корин парданинг бачадонни ураган олд ва орка вараклари ён томонида бирлашиб,. Бачадон кенг бойлами - lig. lasunm ureri ни хосил килади. Бу бойламнинг шакли нотугри туртбурчакка ухшайди. Бойламнинг юкори кирраси учидан бачадон найи - neda uterina утади. Бундан ташкари, кенг бачадон бойлами такибида бачадонинг думалок бойлами хам утиб, чов каналининг ички халкаси томон йуналади. Бачадон кенг бойламининг куп кисми унинг туткичи mesomerrium деб аталади.
Бачадон узининг кенг бойлами билан чанокда франтал сатихда ётади. Ковук билан тугри ичак уртасида бачадон жойлашганлиги учун улар орасида олд ва орка чукурчалар хосил булади. Олд чукурча excavasio rectouserina деб аталади. У корин парданинг бачадоннинг олд деворидан ковукнинг орка деворига утишидан хосил булади.
Орка чукурча excavasiorectouserina корин парданинг тугри ичакдан бачадоннинг орка деворига утиши натижасида хосил булади. орка чукурчада, бачадон кенг бойламининг орка юзасида тухумдон - ovarium жойлашган. Бундан ташкари, орка чукурчага бачадон найининг тешиклари очилади. Орка чукурча олд чукурчага нисбатан анча чукур булиб, катта амалий ахамиятга эга.
Корин парда кичик чанокда хам бир канча бурмалар хосил килади. Масалан, эркакларда ковук билан бурмаси - plica rectoversicalis аёлларда эса, plicae rectouterinae бор.
Корин парда ковукдан корин олд деворининг пастки кисмига утади ва бир неча бурмалар хосил килади, бу бурмалар уртасида чукурчалар булади. Ковук билан киндик уртасидаги урта чизик буйлаб ток бурма - plica umbilicalis mediana тортилган, у эмбрион даврдаги аллантоис йулининг битиб кетган колдиги булмиш urachus ни ёпиб туради. уларнинг ичида lig umbilicalis mediale жойлашган. У боланинг она корнидаги даврида киндик артерияси a umbilicalis булган ва кейинчалик битиб бойламга айланган.
Бу медиал бурмалардан ташкарирокда яна бир жуфт бурма тортилган булиб, у plicae umbilialis lateralis деб аталади. Унинг ичида a verigastricae inblicalis inferiores жойлашган. Бу охири бурма катта амалий ахамиятга эга. Юкорида айтиб утилган бешта бурма орасида уч жуфт чукурча пайдо булади. улардан урта чизикка энг якини plicae umblicalis mediana et plica umblicalis medialis булиб, уларнинг уртасида ва ковукдан юкорирокда foveae supravesicales жойлашган. Ундан ташкари, plicae umblicales medials билан plica umblicales laterales уртасида булади. plica umbilicalis lateralis нинг ташки латерал томонидаги чукурча ташки чов чукурчаси fossa inguinalis lateralis деб аталади. Чов каналининг ички халкаси (anulus inguinalis profunduf) шу ташки чов чукурига тугри келади. Бу айтиб утлиган чукурлар чов бойлами ( lig inguinale) дан юкорида жойлашган. Fossa inguinalis medialis дан пастда lig inguinale остида сон чукурчаси хосил булади. сон каналининг ички халкаси тугри келадиган бу чукурча fovea femoralis деб аталади.
Корин парданинг ёшга караб узгариши.
Янги тугилган чакалок ва кичик ёшдаги болаларда корин парда жуда юпка булиб, ичакнинг туткич ва бойламлардаги кон томирлари бемалол куриниб туради. катта чарви калта, ёг тупламлари йук. Болаликнинг биринчи даврида катта чарви узаяди ва ингичка ичакни беркитади, ёг тукималари балогатга пайдо була бошлайди. Ёг тукималари етиш даврида кучли узгаришга учрайди. Бу вакт мобайнида ёг тукималари туткичларда, корин парда бурмалари хосил булади. 13-15 ёшларда корин бушлигидаги муносабатлар катталарникига ухшаш булади.


Download 477 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling