Тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

бошланғич синф ўқувчиларининг ўқув-билиш компетенцияларини 
мустақил ишлар жараёнида шакллантиришнинг самарадорлиги” деб 
номланган учинчи бобида ўқув-билиш компетенцияларини мустақил ишлар 
жараёнида шакллантириш бўйича танланган тажриба-синов ишлари мазмуни, 
самарадорлик кўрсаткичлари, унинг таълим жараёнидаги ўрнини ўрганиш 

---

18 
натижалари ҳамда таҳлили келтирилди.
Тaжрибa-синов ишлaри объективлик, яхлитлик, илмийлик, сaмaрaдорлик, 
ўқувчи шaхсигa инсонпарвар ёндaшув, илмий-методик мaслaҳaтнинг кўп 
томонлaмaлиги, педaгогик тaжрибa-синов ишларини тизимли ташкил этиш 
каби умумметодологик вa хусусий-методик тaмойиллaр aсосидa aмaлгa 
оширилди. 
Ўқувчиларда ўқув-билиш компетенцияларини PIRLS халқаро баҳолаш 
дастур талаблари асосида шакллантиришга йўналтирилган тажриба-синов 
ишлари уч босқичда амалга оширилди: тайёргарлик (2017-2018), 
шакллантирувчи (2018-2019) ва умумлаштирувчи (2019-2020).
Тажриба-синов ишлари Наманган вилояти Наманган тумани 5-сонли, 
Тошкент вилояти Чирчиқ шаҳар 15-сонли, Янгийўл тумани 45-сонли, Навоий 
вилояти Кармана тумани 21-сонли мактабларида ўтказилди. Тажриба-синов 
ишларига 251 нафар респондент-ўқувчи жалб этилди. 
Тажриба-синов ишларининг тайёргарлик босқичида ўқувчиларнинг ўқув-
билиш компетенцияларини шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари ва 
унга тегишли ўқув-услубий, илмий адабиётларни ўрганиш, тажриба-синов 
ишининг дастури, режа-схемаси ва ўқув-услубий таъминотини яратиш каби 
ишлар олиб борилди.
Тажриба-синов ишнинг шакллантирувчи босқичида ўқув-билиш 
компетенцияларини мустақил ишларни ташкил этиш асосида шаклланганлиги 
турли даражаларининг тажриба гуруҳларидаги монологик характеристикаси 
аниқланди. Диагностика натижалари тадқиқ этилган компетенциялар 
шаклланганлигининг юқори даражасини кўрсатди. PIRLS халқаро баҳолаш 
дастур талаблари асосида ўқувчиларининг ўқув-билиш компетенцияларини 
мустақил ишлар жараёнида шакллантиришга йўналтирилган “Тескари 
таълим”, “Коучинг”, “MИMM” методлари қўлланилди, ,“Мактаб музейи” 
лойиҳаси амалга оширилди. 
Педагогик тажриба-синов ишларининг умумлаштирувчи босқичида 
олинган натижалар ҳисобланиб, хулосалар чиқарилган. Якуний назоратларда 
топширилган мустақил ишларнинг амалий аҳамиятини инобатга олувчи ҳамда 
ўқувчиларнинг ўқув-билиш компетенцияларини PIRLS халқаро баҳолаш 
дастур талаблари асосида шакллантириш сифатларининг ортганлик 
даражасини баҳоловчи сўров натижалари таҳлил қилинди. Назорат ва тажриба 
гуруҳларининг якуний умумий кўрсатгичлари Стьюдент-Фишер критерийси 
асосида математик-статистик таҳлил қилинди.
Тажриба ва назорат гуруҳларидаги баҳолаш натижаларини мос равишда 
1- ва 2-танланмалар деб олсак, қуйидаги вариацион қаторлар ҳосил бўлади: 
1-танланма: тажриба гуруҳи, ўқувчилар сони N1=125. 
Xi: Аъло; Яхши; Қониқарли.
n1: 53; 50; 
22;
2-танланма: назорат гуруҳи, ўқувчилар сони N2 =125. 
Yj Аъло; Яхши; Қониқарли.
n2 44; 46; 
35.
Мазкур танланма кўрсаткичлари: диаграммадан кўринадики, тажриба-

---

19 
синов ва назорат гуруҳлари учун танланма модал қийматлари мос равишда Мт 
= 5 ва Мн = 2, яъни улар орасидаги фарқ етарли даражада бўлиб, Мт  Мн 
экан. Бу эса ўз навбатида бу танланмалар учун мос ўртача қийматлар ҳам X  
Y шартларни қаноатлантиришини олдиндан кўрсатади. Якуний кўрсаткичлар 
ҳисобланди.Статистик аломатнинг қийматдорлик даражаси = 0,05 деб қабул 
қилинса, у ҳолда Лаплас функцияси жадвалига мувофиқ статистика учун 
критик нуқта (tкр) қуйидаги тенгликда аниқланди: 
( )
45
,
0
2
9
,
0
2
05
,
0
2
1
2
2
1
t
kp
=
=

−
=
−
=


tкр= 1,67. Мазкур қиймат асосида баҳолашнинг ишончли четланишлари 
қуйидагича ҳисобланди ва тажриба гуруҳида бу қиймат: 
08
,
0
2
,
11
54
,
0
67
,
1
125
54
,
0
67
,
1


=

=

=

n
D
t
т
т

га тенг, назорат гуруҳида эса: 
12
,
0
2
,
11
76
,
0
67
,
1
125
76
,
0
67
,
1


=

=

=

n
D
t
н
н

га тенг бўлиб чиқди. Ҳосил бўлган қийматлар ёрдамида тажриба ва 
назорат гуруҳлари учун ишончли интерваллар топилди: 
n
D
t
X
а
n
D
t
Х
т
х
т

+



−


08
,
0
25
,
4
08
,
0
25
,
4
+


−
х
а
33
,
4
17
,
4


х
а
n
D
t
Y
а
n
D
t
Y
n
y
n

+



−


12
,
0
03
,
4
12
,
0
03
,
4
+


−
у
a
15
,
4
91
,
3


у
a
Ҳосил 
бўлган 
натижаларга 
асосланиб 
тажриба-синов 
ишлари 
натижаларининг сифат кўрсаткичлари ҳисобланди. Бизга маълум
Х
= 4,25; 
Y
= 4,03;
08
,
0


т
12
,
0


н
га тенг экан. Мазкур қийматларга кўра сифат 
кўрсаткичлари: 
;
1
005
,
1
15
,
4
17
,
4
12
,
0
03
,
4
08
,
0
25
,
4
)
(
)
(

=
=
+
−
=

+

−
=
н
т
усб
Y
Х
К
0
26
,
0
)
(
)
(

=

−
−

−
=
н
т
бдб
Y
Х
К
га тенг. 
Олинган қийматлар тажриба гуруҳи ўқувчиларида мустақил ишлаш ва 
фикрлашга, ижодий қобилиятни шакллантиришга йўналтирилган педагогик 
фаолият самарадорлигини баҳолаш мезони бирдан катталиги ҳамда 
ўқувчиларнинг ўзлаштириш даражасини баҳолаш мезони нолдан катталигидан 
далолат беради.
Натижалар таклиф қилинган методика ўқувчиларнинг ўқув-билиш 
компетенцияларини мажмуа фаолиятини такомиллаштириш учун самарали 
эканлигини тасдиқлади.Тажриба гуруҳида юқори баҳо олган ўқувчилар сони 

---

20 
назорат гуруҳига нисбатан 8-15 фоизга, ўрта даражадаги даражадаги
7,5 фоизга ортган, паст даражали ўқувчилар эса 4,0 фоизга камайган.