Tosiikent mo liya instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRUGI
T
OSIIKENT МОЬГУ'Л INSTITUTI
4
Bilim sohasi: Ta'lim sohasi: Ta’lim yo'nalishi:
00 000 - Bizncs. boshqaruv va huquq 300 000 - Bizncs, boshqaruv va huquq 410 000 - Biznes va boshqaruv 310 000 - - Bizncs va boshqaruv 60410100 - Бухгалтерия хм coo и
аудит(тармоклар буйича)
Toshkent2022
Fan dasturi ToshLent moliya instituti Kengashning 2022 yil “5^" dagi_/_ -sonli bay onnomasi bilan ma'qullangan.
Toshkent moliya instituti rcktorining 2022 yil “ S ¹¹ daei - sonli
buyrug‘i bilan tusdiqlangan.
Tazuvchilar:
G
‘.D.Tashmanov - TMI, “Buxgalteriya hisobi” kafcdrasi dotscnti, PhD. Z.U.Ganiycv - TMI, “Buxgaltcriya hisobi" kafedrasi dotsenti, PhD B.B.EIboyev - TMI. “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi o'qituvchisi

Fan/modul kodi БoшҲ 1305.		O’quv yili 2022-2023	Sеmеstr 3	ECTS - Kreditlar 5
Fan/modul turi		Ta’lim tili		Haftadagi dars soatlari
	Majburiy	O’zbek/rus		4
			Auditoriya	Mustaqil	Jami
	Fanning nomi		mashg^,ulotlari	ta’lim (soat)	yuklama
1.			(soat)		(soat)
	Boshqaruv hisobi		60	90	150

2.

1. 
   Fanning mazmuni
   

Fanning maqsadi - talabalarda boshqarnv maqsadida xarajatlar hisobini yuritish va mahsulot tannarxini shakllantirishni o’rgatishdan iborat.
Fanning vazifasi - talabalarga mahsulot tannarxini shakllantirish, kalkulyatsiya va uning turlari, xarajatlar me’yori, boshqaruv hisobida byudjetlashtirish, boshqaruv hisobiga oid hisobotlarni tuzishni o’rgatishdan Лога!

2. 
   Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg’ulotlari)
   

II.I. Fan tarkibiga quyidagi mavzular kiradi:

1. 
   mavzu. Boshqaruvda axborotning ahamiyati, axborot manbai va
   

xususiyatlari
Boshqaruv maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanish. Axborot. Buxgalteriya axboroti. Buxgalteriya axborotiga qo’yiladigan talablar. Buxgalteriya axborotining boshqaruvdagi ahamiyati.

2. 
   mavzu. Хarajat va uning klassifikatsiyasi
   

Xarajat. Xarajat turlari. Mahsulot tannarxini shakllantirish. Tannarxga bevosita va bilvosita ta’sir qiladigan xarajatlar. Tannarx to’g’risidagi axborotni shakllantirish. Buxgalteriya hisobida material xarajatlari hisobini yuritish. Material xarajatlarining ishlab chiqarishdagi hisobi. Material xarajatlarini tannarxga o’tkazish tartibi. Mehnatga haq to’lash xarajatlari. Mahsulot tannarxiga kiritiladigan mehnat haqi xarajatlari.

3. 
   mavzu. Materiallar, mehnat va ustama xarajatlarni
   

hisobga olish
Materiallarni hisobga olish. Materiallami buyurtma qilish, qabul qilish va berish uchun zarur bo'lgan turli xil protseduralar va hujjatlarni tavsifi. Nomuvofiqliklar va yo'qotishlarni minimallashtirish uchun ishlatiladigan nazorat tartiblari. Materiallar inventarizatsiyasi hisobidagi yozuvlar va qoldiqlari. LIFO, FIFO va o'rtacha usullardan foydalangan holda inventar va moddiy masalalarni yopish qiymatini hisoblash. Mehnatni hisobga olish.
To'g'ridan-to'g'ri va bilvosita mehnat xarajatlarini hisoblash. Mehnat xarajatlari kiritish va chiqishlarini qayd qilish uchun jurnal va buxgalteriya yozuvlarini tayyorlash. Ish haqini to'lashning turli usullarini tavsiflash: vaqtga asoslangan tizimlar, to'liq ish tizimlari va individual va guruhli rag'batlantirish sxemalari. Mehnat aylanmasining xarajatlari va sabablarini tahlil qilish. Mehnat unumdorligi, quvvat va ishlab chiqarish hajmi nisbatlarini hisoblash. Mehnat hisobidagi yozuvlarni qayd qilsih. Ustama xarajatlarni hisobga olish. To'g'ridan-to'g'ri va bilvosita xarajatlarning turlicha munosabatini tushuntchasi. Ishlab chiqarishga ustama xarajatlarni yutish stavkalarini aniqlash bilan bog'liq jarayonlalarni tavsiflash. Tegishli asosdan foydalangan holda xarajatlar markazlariga ishlab chiqarishning ustamaa xarajatlarini taqsimlash. Xizmat ko'rsatish markazlari xarajatlarini ishlab chiqarish xarajatlari markazlariga qayta taqsimlash (shu jumladan, xizmat ko'rsatish xarajatlari markazlari o'zaro ta'sir qilish usulidan foydalangan holda). Chiqarilgan va o'zlashtirilgan ishlab chiqarish xarajatlari uchun jurnal va buxgalteriya yozuvlarini tayyorlash.

4. 
   mavzu. Xarajatlarni hisobga olish usullari
   

Xizmat va mahsulotlarni tannarxini hisoblash. Xizmat va mahsulotlarni tannarxining xususiyatlarini tavsiflash. Xizmat va mahsulotlar xarajatlarini qo'llashning maqsadga muvofiq bo'lgan vaziyatlarni tavsiflash. Xizmat va mahsulotlar narxini hisoblash holatlarida xarajatlar yozuvlari va hisoblarini tayyorlash. Berilgan ma'lumotlardan xizmat va mahsulotlar xarajatlarini belgilash. Jarayonli usulda tannarxni hisoblash. Jarayonli usulning tannarxining xususiyatlarini tavsiflash. Jarayonli usulda xarajatlarni qo'llash maqsadga muvofiq bo'lgan vaziyatlarni aniqlash. Oddiy va anormal yo'qotishlar va g'ayritabiiy daromadlar tushunchasi. Texnologik mahsulot birligiga sarflangan xarajatlarni hisoblash. Qo'shimcha mahsulotlar va qo'shma mahsulotlarni ajratish nuqtasida baholash. Faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblash (ABC), maqsadli xarajat, hayot tsikli tannarxini va umumiy sifat menejmentini (TQM) muqobil xarajatlarni boshqarish usullari. ABC, maqsadli xarajat va hayot tsikli xarajatlarini an'anaviy xarajatlarni hisoblash usullaridan farqlanishi.

5. 
   mavzu. Boshqaruv hisobida byudjetlashtirish
   

Byudjetlashtirishning mohiyati va maqsadi. Tashkilotlarning byudjetdan foydalanishining zarurati. Tashkilotda rejalashtirish va nazorat qilish siklini tavsiflash. Byudjet tuzish jarayonida qo'llaniladigan ma'muriy tartib-qoidalar. Byudjetlash jarayonining bosqichlarini (shu jumladan tegishli ma'lumotlar manbalari, byudjet loyihalarini rejalashtirish va kelishish, bashorat qilish maqsadi va ularning byudjetlashtirish bilan qanday bog'lanishi) tavsifi. Byudjetni tayyorlash. Byudjetni tuzishda asosiy byudjet omilining ahamiyati. Savdo byudjetlarini tayyorlash. Funktsional byudjetlarni (ishlab chiqarish, xomashyodan foydalanish va xaridlar, ishchi kuchi, o'zgaruvchan va qat'iy qo'shimcha xarajatlar) tayyorlanishi. Naqd pul byudjetlarini tuzish. Asosiy byudjetlami tayyorlash (foyda va zarar to'g'risidagi hisobot va moliyaviy holat to'g'risidagi hisobot).

6. 
   mavzu. Kapitalni byudjetlashtirish va diskontlangan
   

pul oqimlari
Kapital qo'yilmalarni rejalashtirish va nazoratning ahamiyati. Kapital va daromad xarajatlarini aniqlash va farqlash. Ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan masalalarni va kapital xarajatlar byudjetini tuzish bosqichlarini belgilash. Oddiy va murakkab foizlar, nominal va samarali foiz stavkalari o‘rtasidagi farqi. Komponentlash va diskontlash tushunchasi. Pul oqimi va foyda o'rtasidagi farqni va pul oqimining kapital qo'yilmalarni baholashga aloqadorligi. Shaxsiy investitsiya qarorlari uchun tegishli pul oqimlarini aniqlash va baholash. Diskontlangan pul oqimining sof joriy qiymati (NPV) va ichki daromad darajasi (IRR) usullarini tushunchasi. Annuitet va abadiylik formulalari yordamida joriy qiymatni hisoblash. NPV, IRR va to'lovni hisoblash (chegirmali va diskontsiz). NPV, IRR va investitsiya hayotiyligini qoplash hisob-kitoblari natijalarini sharhlash.

7. 
   mavzu. Ko’rsatkichlarni baholash usullari
   

Moliyaviy ko’rsatkichlarni maqsadi va ularning ish faoliyatini baholashdagi o’rni. Strategik va operativ-taktik ko’rsatkichlarni maqsadi va ularning faoliyatini baholash. Iqtisodiy va bozor sharoitlarni samaradorlik ko’srsatkichlariga ta’sirini baholash. Davlat boshqaruvining ish faoliyatini boshqarishga ta’siri. Qisqa va uzoq muddatli faoliyat o’rtasidagi bog’liqlik.

8. 
   mavzu. Boshqaruv hisobida moliyaviy va nomoliyaviy ko’rsatkichlar
   

Samaradorlik ko’rsatkichlarining umumiy ko'rinishi. Missiya
bayonotlarining maqsadi va ularning samaradorlikni baholashdagi roli. Strategik va taktik maqsadlarning maqsadini va ularning samaradorlikni o'lchashdagi roli. Moliyaviy (rentabellik, likvidlilik, savdo va faollik) va moliyaviy bo’lmagan ko’rsatkichlarni hisoblash. Moliyaviy bo’lmagan ko’rsatkichlarni baholashning ahamiyati. Ko’rsatkichlarni baholashda taqqoslash tahlilininng o’rni. Samaradorlik, imkoniyatlar va faoliyat koeffitsentlarining mazmuni. Xizmat ko’rsatish va ishlab chiqarish sohalarida ish sifatini baholash. Muayyan vaziyatlarda ko’rsatkichlarni baholash.

3. 
   Amaliy mashg’ulotlar buyicha ko’rsatma va tavsiyalar (Seminar mashg’ulotlari), (Mustaqil ta’lim), (Kurs ishi) o ’guv rejada ko 'rsatilgan turi (nomi) bo 'yicha yoziladi)
   

Amaliy mashg’ulotlar uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

1. 
   mavzu. Boshqaruvda axborotning ahamiyati, axborot manbai va xususiyatlari
   
2. 
   mavzu. Xarajat va uning klassifikatsiyasi
   
3. 
   mavzu. Materiallar, mehnat va ustama xarajatlami hisobga olish
   
4. 
   mavzu. Xarajatlarni hisobga olish usullari
   
5. 
   mavzu. Boshqaruv hisobida byudjetlashtirish
   
6. 
   mavzu. Kapitalni byudjetlashtirish va diskontlangan pul oqimlari
   
7. 
   mavzu. Ko’rsatkichlarni baholash usullari
   
8. 
   mavzu. Boshqaruv hisobida moliyaviy va nomoliyaviy ko’rsatkichlar
   

4. 
   Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar
   

Mustaqil ta’lim uchun tavsiya etiladigan mavzular:

1. 
   Boshqaruv maqsadida buхgaltеriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanish.
   
2. 
   Buхgaltеriya axboroti va unga qo’yiladigan talablar.
   
3. 
   Buxgalteriya axborotining boshqaruvdagi ahamiyati.
   
4. 
   Mahsulot tannarxini shakllantirish.
   
5. 
   Tannarxga bevosita va bilvosita ta’sir qiladigan xarajatlar.
   
6. 
   Tannarx to’g’risidagi axborotni shakllantirish.
   
7. 
   Buxgalteriya hisobida material xarajatlari hisobini yuritish.
   
8. 
   Material xarajatlarining ishlab chiqarishdagi hisobi.
   
9. 
   Material xarajatlarini tannarxga o’tkazish tartibi.
   
10. 
    Mehnatga haq to’lash xarajatlari.
    
11. 
    Mahsulot tannarxiga kiritiladigan mehnat haqi xarajatlari.
    
12. 
    Ustama xarajatlar. Ustama xarajatlami tannarxga o’tkazish.
    
13. 
    Mahsulot, ish va xizmatlar tannarxini shakllantirishda ustama xarajatlar hisobi.
    
14. 
    Kalkulyatsiya va uning turlari. Standart kalkulyatsiya. Kalkulyatsiya bo’yicha og’ishishlar.
    
15. 
    Xarajatlarni to’la taqsimlab tannarxni kalkulyatsiya qilish. a. O’zgaruvchan xarajatlar bo’yicha tannarx kalkulyatsiyasi
    
16. 
    Xarajatlarni to’la taqsimlab tannarxni kalkulyatsiya qilish va o’zgaruvchan xarajatlar bo’yicha tannarx kalkulyatsiyasining foyda miqdoriga ta’siri.
    
17. 
    Xarajatlarni rejalashtirish va prognoz qilish.
    
18. 
    Byudjetlashtirishni amaliyotda qo’llash.
    
19. 
    Boshqaruv hisobida byudjetlashtirish.
    
20. 
    Segmentar hisob va hisobot.
    
21. 
    Transfert bahoni shakllantirish.
    
22. 
    Kapital xarajatlari byudjetini shakllantirish.
    
23. 
    Loyihalarni baholash usullari.
    
24. 
    Moliyaviy ko’rsatkichlarni maqsadi va ularning ish faoliyatini baholashdagi o’rni.
    
25. 
    Strategik va operativ-taktik ko’rsatkichlarni maqsadi va ularning
    

faoliyatini baholash.

Iqtisodiy va bozor sharoitlami samaradorlik ko’srsatkichlariga ta’sirini baholash. Davlat boshqaruvining ish faoliyatini boshqarishga ta’siri Qisqa va uzoq muddatli faoliyat o’rtasidagi bog’liqlik. Moliyaviy (rentabellik, likvidlilik, savdo va faollik) va moliyaviy bo’lmagan ko’rsatkichlarni hisoblash. Moliyaviy bo’lmagan ko’rsatkichlarni baholashning ahamiyati. Ko’rsatkichlarni baholashda taqqoslash tahlilininng o’rni. Samaradorlik, imkoniyatlar va faoliyat koeffitsentlarining mazmuni. Xizmat ko’rsatish va ishlab chiqarish sohalarida ish sifatini baholash. Muayyan vaziyatlarda ko’rsatkichlarni baholash