Tra k to r va avtom obillarning foydalanish xossalarini

Transmissiya moylarining navlari, m arkalari va xossalari.
D S 17479.2-85 ga b in o an trak to r, avtom obil, qishloq 
x o 'ja lik m ash in a la ri va bo sh q a m ash in alarn in g tran sm is- 
siyasida q o ila n ila d ig a n m oylarga yangi belgilar kiritilgan, 
y a ’ni x a rflar T M b ila n — tra n sm issiy a m oyi, ra q a m la r 
b ila n e k s p lu a ta ts io n x ossasi b o 'y ic h a g u ru h i (1 d a n 5 
g ach a) va k in em a tik qovushqoqligi sinfl (9, 12, 18, 34) 
k o ‘rsatiladi. M asalan, T M -5 -9 m oyi quyidagicha o'qiladi: 
T M — tra n s m is s iy a m o y i, 5 — e k s p lu a ta ts io n xossasi 
b o ‘y ich a g u ru h i, 9 — q o vushqoqlik sinfl.
M oylar 100°C h aro ratd ag i k in em a tik qovushqoqligiga 
qarab quyidagi sinflarga b o iin a d i:
S inf
Q ovushqoqligi
9
6
,
0 0
.. .10,99
1 2
1 1
,
0 0
. ..13,99
18
14,00. ..24,99
34
25,00. ..41,00
Ish la tish sh a ro itig a va e k sp lu a tatsio n xossasiga k o ‘ra 
transm issiya m oylarini beshta katta guruhga b o iis h m um kin: 
T M -1 — tra k to r va a v to m o b illa r tra n sm issiy a sin in g
k o n ta k t k u c h la n ish i 900 d a n 1600 M P a g ach a, h a ro ra ti 
90°C g ach a b o i g a n s h a ro itd a ish lo v ch i kam yuk lam ali 
silind rik h am d a k o nussim on tishli u zatm alarid a, tezliklar 
q u tisi, o rq a k o 'p rik la r, b o rt u z a tm ala ri va boshqa agre- 
g a tla r id a is h la tila d ig a n m o y la r (b u m o y la rg a o d a td a
q o 's h im c h a la r q o 'sh ilm ay d i);
T M -2 — yedirilishga qarshi q o ‘sh im ch alar q o ‘shilgan 
m oylar; u lar 2100 M P a gacha solishtirm a bosim ostida va 
130°C g a c h a b o i g a n h a ro ra td a ish lay d igan k o n u ssim o n
tish li u z a tm a la r u c h u n tavsiya qilinad i;
T M -3 — o g i r k o ‘taradigan avtom obillar transm issiya­
s in in g k a tta y u k la m a li s p ir a l- k o n u s s im o n , c h e rv y a k li 
u zatm alari va boshqa agregatlari uchun chiqariladigan (haro- 
r a t 150°C g acha, yuklam a 2500 M P a g acha), tirnalishga 
q arsh i q o 's h im c h a la r q o ‘shilgan m oylar;
T M -4 — tirnalishga qarshi yuqori sam arali q o ‘shim cha 
q o ‘shilgan, spiral-konussim on va gipoid uzatm alari uchun
160

---

m o ija lla n g a n (yuklam a 3000 M Pa gacha, h aro rat esa 150°C 
g acha) m oylar;
T M -5 — yuk avtom obillari va yengil avto m ash in alar- 
n ing g ip o id u z a tm ala ri u c h u n m o ija lla n g a n , tirn a lish g a
qarshi sam arali va k o ‘p funksiyali q o ‘sh im ch alar q o ‘shil- 
gan maxsus m oylar (yuklam a 3000 M Pa dan yuqori, harorat 
150°C g acha).
O b -h a v o s h a ro itig a q a ra b , tra n sm issiy a m o y la rin in g
yozgi, qishki, b arch a m avsum bop, shim oliy va arktik n a- 
vlari ch iqariladi. T ra k to r va avtom obillar transm issiyalari 
u ch u n yozda 100°C dagi kinem atik qovushqoqligi 14...20sSt, 
q ish d a esa ta x m in a n lO sSt b o i g a n m oy ish la tila d i. 1- 
jadvalda hozirgi transm issiyalarda q o ila n ila d ig a n m oylarning 
asosiy ish xususiyatlari k eltirilgan.
T ran sm issiy a m o y lari ishlash ja ra y o n id a o k sid la n a d i, 
ifloslanadi, qo‘shim chalari ishdan chiqadi, sh u n d an keyin 
u n i alm ash tirish zaru r. M oy n i alm ash tirish davri tra k to r 
(avtom obil) va m oyning m arkasiga, ishlatilish sharoitiga, 
m avsum iga va h.k. larga qarab h a r xil b o i is h i m um kin . 
Z am onaviy avtom obillarning m oylari 24—50 m ing km y o‘1 
y u rg an d a n keyin a lm a sh tirila d i. C h e t el y en gil a v to m o - 
b illarin in g k o ‘pchilig id a (gipoid u z a tm a la rid a ), ju m la d a n
N eksiya avtom obillarida h am m oy u zatm an in g b u tu n ish 
m u d d atid a alm ashtirilm aydi.
A v to tra k to rla r d a k e n g q o i l a n i l a d i g a n tra n s m is s iy a
m oylari quyidagilar hisoblanadi:
Т А П -15В (DS 23652-79) yoki T M -3-18 (D S 17479.2- 
85) O T P yoki JI3 -2 3 K tirn a lish g a qarshi q o 's h im c h a la r 
q o ‘shilgan transm issiya m oyi hisoblanib, tra k to r va avto­
m o b illarn in g yuqori yuklan m ali silindrik, k o n u ssim o n va 
spiral ko nussim on u z a tm a la rid a ish latilad i.
Т С П -1 0 (DS 23652-79) yoki T M -3-9 (D S 17479.2-85) 
m oyi — past haroratlarda traktorning ishlashini osonlashtirish 
u c h u n tir n a lis h g a q a rs h i q o ‘s h im c h a la r q o 's h ilg a n
transm issiya moyi b o iib , u — 30...-35°C g acha h aroratda 
transm issiyaning isho nchli ishlashini ta ’m inlaydi.
Т С П -1 5 К (DS 23652-79) yoki T M -3-18 (D S 17479.2- 
85) m oyi — tirn alish g a q arsh i, yedirilishga q a rsh i, d e p ­
re sso r va k o 'p ik la n is h g a q a rsh i q o ‘s h im c h a la r q o ‘s h il-
11 - 3 8 1
161

---

gan. К ам А З av to m o b ili tran sm issiy asin in g b a rc h a ag re- 
g atlari u c h u n m o ija lla n g a n b o i ib , - 3 0 ° C h a ro ra tg a c h a
is h la s h i m u m k in . B u n d a y m o y la r h a m m a m a v s u m d a
q o ila n is h i m um kin.