Tra k to r va avtom obillarning foydalanish xossalarini

( 1 2
va 
14) quyoshsim on shesternyalar (
8
) gidravlik torm ozlangan
76-rasm . Ikki oqim li burilish m exanizm i sxemasi:
1 —
gidrohajmiy uzatma; 
2 va. 5 —
qo‘shimcha uzatma shesternyalari; 
3
— uzatmalar qutisi; 
4 —
tormoz; 
6 —
tojli shesternya; 7 — vodilo; 
8 —
quyoshsimon shesternya; 
9
— oxirgi uzatma; 
10 —
Satellit; 
11 — 
yetakchi g‘ildirak; 
12
va 
14 —
yig‘indi planetar qatori; 
13 —
markaziy
uzatma.
152

---

b o i a d i . Q uvvat o q im i dvigateldan u z a tm a la r q u tisi (3) 
orqali m arkaziy u z a tm a (13), episiklik sh esternyalar (
6
), 
satellitlardan (10) vodiloga (7) va oxirgi uzatm a (9) orqali 
yetakch i g ild ira k k a (
1 1
) uzatiladi.
T ra k to rn i burish g idrohajm iy y u ritm an i rostlash bilan 
am alga o sh irila d i. Bu p ay td a ro stla n a d ig a n g id ro h ajm iy
y u r itm a n a s o s n in g b i r sh a y b a si y o 'n a li s h i v a o g ‘ish 
burchagiga b o g iiq h o ld a gidrom otor ch iqish valining va 
u bilan q o ‘shim cha u zatm a shesternyalari (2 va 5) orqali 
bog‘langan (12 va 14) p lanetar tizim lari quyoshsim on shes- 
ternyalarning (
8
) aylanish chastotasi va yo ‘nalishi o'zgaradi. 
Q uyoshsim on shesternyalar bir xil burchak tezlikda aylanadi, 
lekin y o 'n a lish q aram a-q arsh i to m o n g a b o ia d i. N atijad a 
yig‘m a p lan etar tizim n ing (12 va 14) uzatm alar soni o ‘zga- 
radi (bir tom ondagi tizim ning uzatm alar soni n ech a m ar­
ta kam aysa, ikkinchi tom o n d ag i u z a tm ala r soni shuncha 
m arta ortadi). D em ak, tra k to r burilayotganida bir tom ondagi 
zan jirn in g ilgarilam a tezlig i o rta d i, ik k in c h i to m o n in ik i 
k a m a y a d i. L e k in t r a k t o r o g i r l i k m a r k a z id a g i te z lik
o ‘zgarm ayd i. N a tija d a u z a tm a la r q u tisin in g (3) h a r b ir 
u z a tm a s id a g id r o h a jm iy y u ritm a n i r o s tla s h h is o b ig a
tr a k to r n in g b u rilis h ra d iu s in i m a i u m b ir d ia p a z o n d a
p o g ‘onasiz ro stlash im k o n iy ati t a ’m in lan a d i. B u pay td a 
u zatm alar qutisidagi u z a tm a nom eri qanchalik k a tta b o is a , 
tra k to rn in g b u rilish ra d iu si sh u n ch alik k a tta b o i a d i .
B undan tashqari berilgan sxem adagi b urilish m exaniz- 
mi uzatm alar qutisi neytralga ulanganida trak torning joyida 
b u rilis h in i t a ’m in la y d i. B uning u c h u n u z a tm a la r q u tisi 
n e y tra ld a b o i g a n i d a m a rk a z iy t o ‘x ta tis h to r m o z i (4) 
q o ‘shiladi, u p lan etar tiz im la rin i'(12 va 14) birlashtiruvchi 
episiklik sh estern yani (
6
) to ‘xtatadi.
T rak to rn in g y etak chi g ild ira k la rig a (11) quvvat faqat 
gidrohajm iy uzatm a (1) orqali uzatiladi. Q uyoshsim on shes- 
tern y a la rn in g (
1 0
) b u rc h a k tezlik lari b ir xil b o i i b , u la r 
b ir-b irig a q a ra m a -q a rsh i yo ‘nalishda ay lan adi. B irla sh ti­
ruvchi p la n e ta r tiz im in in g vodilolari (7) ham x u d d i shu 
tartibda aylanadi. N a tija d a o ‘ng va chap tom ondagi zanjirlar 
bir xil tezlikda aylanib, ularning harakat y o ‘nalishlari bir- 
biriga q aram a-qarshi b o ia d i va traktorning joyida burilishini 
t a ’m inlaydi. Bu p a y td a g id roh ajm iy u z a tm a (1) c h iq ish
153

---

v a lin in g a y la n is h la r so n in i va y o ‘n a lis h in i o ‘z g a rtiris h
h iso b ig a tr a k to rn in g jo y id a b u rilis h b u rc h a k tez lig i va 
y o ‘nalishi o ‘zgartiriladi.
Shunday qilib, biz traktorning burilish radiusi pog‘onasiz 
o ‘zgartiriladig an va eng k o ‘p ishlatilad ig an sxem alarid an 
biri b o ig a n , lekin oqimli burilish m exanizm ini ko ‘rib chiqdik.
B e rilg a n b u rilis h m e x a n iz m i sx e m a sid a tr a k to rn in g
b u r ilis h r a d iu s ig a u z a tm a la r q u tis i t a ’s ir k o ‘r s a ta d i 
(u z a tm a la r q u tisid a u z a tm a la r n o m eri q a n c h a lik y u q o ri 
b o is a , b urilish radiusi shunchalik k atta b o ia d i). Shu sa- 
babli bu n d ay sxem alar u z a tm a la r va bu rilish m exan izm i 
(U B M ) deb ataladi.
Ikki oqim li U B M afzalliklari quydagilar:
— tra k to rn in g t o ‘g ‘ri chiziq b o 'y lab b a rq a ro r h a ra k a t 
qilishi;
— k o ‘p s o n li b u r ilis h r a d iu s in i o lis h va u la r n in g
p o g‘onasiz ro stlan ish im koniyati borligi;
— traktorning to ‘g ‘ri chiziqli harakatdagi tezligini o ‘zgar- 
tirish va u n i jo y id a b u rish im k o n iy ati borligi;
— tra k to rn i b u rilish v a q tid a b o sh q a rish qulayligi va 
soddaligi.
K am chiliklari:
— k on struksiyasining m urakkabligi;
— ta n n a rx in in g yuqoriligi;