Transport iqtisodiyoti

IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………... 
27 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
KIRISH
Bozor munosabatlarining respublika iqtisodiyotida asosiy oʻrin egallashi barobarida 
barcha tarmoqlar qatori ta’lim tizimida ham islohotlarni amalga oshirish zaruriyati 
tugʻildi. Ta’lim islohotlarining dastlabki bosqichida ushbu tizimning huquqiy asoslari 
yaratildi. Mamlakatning ishlab chiqarish qobiliyati va uning jadal taraqqiyoti har 
tomonlama shu mamlakatning ilmiy salohiyatiga bogʻliqligini isbotlab berdi. Ayni vaqtda 
ta’lim tizimi bilan ishlab chiqarish jarayonining bogʻliqligini ta’minlash zaruriyati koʻzga 
yaqqol tashlanmoqda. Ayniqsa, oliy ta’lim muassasalari tomonidan ushbu masalaning 
yechimini topish maqsadida keng qamrovli tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. 
Avtomobil yo’l xujaligining iqtisodiyotda tutgan o’rni.Ijtimoiy va iqtisodiy 
muammolarga kompleks yondashuv, ularning tarmoqlararo va mintaqalararo 
mikiyosidagi yechimini talab kiladi. Bunday yondashuv tarmoqlararo aloqalarga boglik 
bulmagan uzaro bogaanishlarni xisobga olish imkonini yaratadi. Darxaqiqat, 
tarmoqlarning rejalarida boglovchi zanjir sifatida mikdor kursatkichlarining aloxida 
olingan bir tarmok miqyosida usib borishi xisobga olinadi. Kompleks yondashuvda esa 
iktisodiy tizim faoliyati, oralik natijalarga emas, balki pirovord natijaga erishishga 
yunalgan bulib, bozor talablariga karatiladi. Avtomobil yul xujaligi - texnik-iktisodiy 
tizim bulib, u faoliyat kursatish maksadi, tarkibiy tuzilishi, foydalaniladigan resurslar va 
natijalarni baxolash nuktai nazaridan karalganda, u tashish jarayonini transport 
kommunikatsiyalari bilan taʼminlaydi, avtomobil transporti xarakatlanuvchi tarkibining 
ish unumdorligini oshirish uchun zarur bulgan shart-sharoitlarni yaratadi, avtomobil 
yullaridagi xarakat katnovi zichligini uzgartirish, geometrik omillarga va ularni 
avtomobil transporti tomonidan tasarruf etilishi intensivligiga bogaik ravishda texnik-
tasarruf xolatlarini taʼminlaydi.Avtomobil transporti boshka transport turlaridan bir kator 
uziga xos bulgan farklarga ega, xususan, unga doimo yangi yuk xajmlarining turlarini 
uzlashtirib borishga to’g’ri keladi. Avtomobil transportida xududiy-tarmok 
boshkaruvining tizimini tashkil etish iktisodiyotning bir kator tarmoklari va 
shaxobchalarini yagona avtomobil - yul majmuiga birlashtirishni talab kiladi. 
Mamlakatning avtomobil-yul majmuini rejalashtirish va boshkarish, uning faoliyat 
kursatishi va rivojlanishining ijtimoiy- iktisodiy xususiyatlari va barcha shaxobchalarning 
birligini xisobga olib, pirovard maksadni kuzlagan xolda amalga oshirishi 
kerak.Avtomobil yul majmui barcha elementlarining umumiy maksadi korxonalar va 
axolining yuklari xamda yulovchilar tashishga bulgan extiyojini kondirishdan 
iborat.Avtomobil - yul majmui faoliyati va rivojlanishining mezoni sifatida transportga 
bulgan talablarni kondirish uchun sarflanadigan ijtimoiy (jonli va buyumlashgan) mexnat 
mikdori kabul kilinishi mumkin.Ko’rib chikilayotgan majmuada tarmoklar orasida 
maʼlum bir uzaro bogaanishlar mavjud, masalan, xarakatlanuvchi kism soni bilan 
avtomobil yullarining transport-ekspeditsion kursatkichlari orasida, yuk tashish 

---

xajmining (maʼlum chegaralarda) usishi bilan avtomobillar ishlab chikarish urtasida, 
xamda yullarning umumiy uzunligi urtasidagi bogaikliklar. Avtomobil yullari 
zichligining ortishi tashish masofalarining kiskarishiga va shu orkali yuklarni yetkazib 
berish tezligining ortishiga olib keladi. Natijada bir avtokorxona (soni va tarkibi 
uzgarmagan xolda) kuprok xajmdagi yukni tashish imkoniyatiga ega buladi.Shunday 
kilib, yul xujaligini samarali olib borish, butun avtomobil - yul majmuining ishlashini, 
ishlab chikarish va moddiy resurslar tejamini taʼminlab, ijtimoiy ishlab chikarishning 
jadallashuviga, yaʼni xududlarning (birinchi navbatda kishlok xujaligi) uzlashtirilishiga, 
xududiy ishlab chikarish majmualarining va sanoat korxonalarining rivojlanishiga imkon 
yaratadi.