Tu rk iy tilla rd a so ‘z turkum la ri asosiy tushunchalar

-ra, -ca shakllari chuvash, -za, -na shakllari turkman tili dialektlarida
saqlangan.
Chiqish kelishigi. Chiqish kelishigining, asosan, -din// -din, -tm //-

|	tin shakllari qo'llanadi, ayrim turkiy tillarda -dan// -dan// -tan// -tan va -dun //- diin, -tun//-tiin shakllari ham kuzatiladi. Bular bir affiksning turli

fonetik shakllari bo‘lib, tarkibidagi unli yoki undosh tovush xususiyatiga
ko‘ra o‘zaro farqlanadi.
-d in // -din, -tm //-tin shakli chiqish kelishigining asosiy ko'rsatkichi
sifatida barcha turkiy tillarda uchraydi.
Chiqish kelishigining yuqorida ko'rsatilgan shakllari, yozuv
j yodgorliklaridan m a’lum bo‘lishicha, turkiy tillarning shakllanish
i davrida ham faol bo'lgan. Jumladan, -din/-din //-tin/-tin affiksi qadimgi
; turkiy til bitiglarida chiqish kelishigining asosiy shakli sifatida keng
75
iste’molda bo'lgan. “Qutadg'u bilig” va “Devonu lug'otit turk”da ham
chiqish kelishigi uchun, asosan, shu shakl qo'llangan. Eski o'zbek adabiy
tili manbalari tilida ushbu shakl faol ishlatilgan.
-danAdan ZZ-tanZ-tan shakli qadimgi turkiy tilning я dialektiga xos
bo'lgan. Ill shaxs egalik shaklidagi so'zlarga qo'shilganda jo'nalish va
o'rin-payt kelishiklaridagi kabi chiqish kelishigi affiksi oldidan n undoshi
orttirilgan.
O'rin-payt va chiqish kelishiklarida tegishlilik affiksi va kelishik
qo'shimchalaridan oldin я tovushi qo'shiladi - valunta, xerunte, xerence,
xanince kabilar. Otlar a, e bilan tugaydigan affikslar bilan qo'llanganda
barcha kelishiklarda a dan oldin turgan undosh tovushlar ikkilanadi.
Masalan, tirram, sellem, tirru, sellu, selli.
Chiqish kelishigi qo'shimchasi variantlarini quyidagicha guruhlash
mumkin:
1) qipchoq va o 'g 'u z guruhi tillari, tuva va o'zbek tillarida -dan/Zdon //-dey//-tan//-ton//-nan//-non//-lan//-lon//-zon//-san//-son shakllari:
ozarb. dagdan, menden; olt. attay, malday, keldey, gag. yuvadan
“uyadan”, dereden “daryodan”, baadan "bog'dan”, sudan “suvdan”,